Μυαλά σε παρακμή ή Μυαλά για επανάσταση;

Είδα τα καλύτερα μυαλά της γενιάς μου χαλασμένα απ’ την τρέλα, λιμασμένα ,υστερικά γυμνά,
Να σέρνονται μεσ’ απ’ τους νέγρικους δρόμους την αυγή γυρεύοντας μια φλογισμένη δόση…
Ουρλιαχτό (Howl), Al. Ginsberg, 1955

Οι σύγχρονες εξελίξεις και η φρενίτιδα που τις διαπνέει προκαλούν παραζάλη μεθυσμένου στους άμοιρους κι έλλογους κατοίκους του άτεγκτου πεπρωμένου τους. Η θορυβώδης Τεχνολογία ανατάραξε τη βιο-μηχανοποιημένη ζωή προδίδοντας το ανθρώπινο μυαλό που την δημιούργησε, μετατρέποντάς τον άνθρωπο σε συνοδό -χειριστή μηχανημάτων και χρήστη ηλεκτρονικών προγραμμάτων. Θεωρώντας ότι θα «λύσει τα χέρια» για πολλές από τις ανθρώπινες εργασίες τους , ανθρώπινοι νόες παγιδεύτηκαν στον ιστό της Τεχνολογίας που οι ίδιοι «έπλεξαν» περίτεχνα .
Η εργασία , μια λέξη που κάποτε αντιπροσώπευε τον βασικότερο παραγωγικό συντελεστή στο παραγωγικό κύκλωμα της οικονομίας πλέον και στη βάση της θεωρίας περί μηδενικού κόστους (ει δυνατόν!) εκτός από το πλεόνασμα πλούτου δημιούργησε κυρίως πλεόνασμα ανθρώπινων χεριών (στρατιές εργατών ). Τα επιπλέον επαγγελματικά προσόντα της δεκαετίας του ΄60 και ΄70 έγιναν τα ελάσσονα και προαπαιτούμενα του ΄90 και του σήμερα . Η εργασιακή κουλτούρα αλλάζει άρδην και τίποτα σταθερό και βέβαιο δεν διαγράφεται στον ορίζοντα.
Τα γυάλινα πόδια του κοινωνικού ιστού μοιάζουν κλωστές που τις ύφαιναν για αιώνες ταξικές μοδίστρες στις βιομηχανίες του τρόμου ενός συστήματος καλά ριζωμένου στις ανθρώπινες συνειδήσεις. Με νωθρή αντίληψη αποστεωμένα όντα αμείβονταν τα πενιχρά εισοδήματα και περισσεύματα ενός πλεονασματικού πλούτου που τσιγγούνικα μοίραζαν οι κάτοχοι των παραγωγικών μέσων. Έχει αλλάξει κάτι; Η αστάθεια στην εργασία με τα κατάλοιπα αυτής τα ασταθή συναισθήματα καθρεπτίζονται στις ασταθείς ανθρώπινες σχέσεις και τις ακατάληπτες συμπεριφορές , προκαλώντας διαστάσεις πανικού και τρόμου στα έμβια όντα του ανθρώπινου οικοσυστήματος .
Κι ενώ η εκπαίδευση ως θεσμός θα μπορούσε να συμβάλλει στο να ημερέψει κάπως η ψυχή του ανθρώπου τι μέλλει γενέσθαι (κόντρα πάντα στον ανυπέρβλητο φόβο του θανάτου), κανένα «θαύμα» δεν φανερώνει καμιά ελπίδα . Ο σημερινός άνθρωπος στριμωγμένος μόνιμα στην ακρούλα μιας γιγαντωμένης παγκόσμιας αγοράς και μόνιμα φορτωμένος το «σαμάρι» της γνώσης που μεταφέρει ατέρμονα, συρρικνώνεται συνεχώς. Γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες δεν ολοκληρώνονται σε κάποιο σημείο . Όταν μάλιστα οι ικανότητες καθορίζονται κατά κύριο λόγο από την γέννηση του ανθρώπου, η απαίτηση για μια εφ’όρου ζωής μάθηση (Δια Βίου Μάθηση) προσδίδει στη Μη Τυπική Εκπαίδευση (Δια Βίου Εκπαίδευση και Κατάρτιση ενηλίκων) και στην Άτυπη εκπαίδευση (αυτομάθηση και αυτομόρφωση) μιαν αναγκαιότητα πέραν της Τυπικής εκπαίδευσης (σχολείων , Πανεπιστημίων, κλπ.) .




Όταν όμως τροφοδοτείται μια παρωχημένη εκπαίδευση από το σχολείο και την τριτοβάθμια εκπαίδευση και με δεδομένη την ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού συστήματος δίχως την δυνατότητα να παράσχετε ολοκληρωμένη βασική εκπαίδευση (απόκτηση δεξιοτήτων , γνώσεων ) δίχως τα δεκανίκια της παραπαιδείας, τα σχολεία πάσχουν από σοβαρή αναπηρία.

Πορεία Δικαίωσης και Εξουθένωσης

Το σχολείο ήταν και είναι γεμάτο ποικίλες ανεπάρκειες αλλά καλλιεργεί στους μαθητές έναν εξουθενωτικό ανταγωνισμό. Μαθητές ανώριμοι και άκακοι (κατά τον Rousseau και τον Πλάτωνα) «ντοπάρονται» να αναπτύσσουν την κακή πλευρά του εαυτού τους (κατά de Sande) καταργώντας ακόμη και την ηθική πλευρά της προσωπικότητάς τους προκειμένου να επιτευχθεί ο αυτοσκοπός της διάκρισης ( όπως της βαθμοθηρίας ,της εισαγωγής στα Ανώτερα Ιδρύματα).
Επιτυγχάνοντας το Ίδιον όφελος , τόσο οι μαθητές όσο και οι παιδαγωγοί, ως κοινωνικοί και ηθικοί (συν τις άλλοις) αυτουργοί τους, παραβλέπουν το Δημόσιο όφελος , την συνεργασία , την συνοχή και την ανάπτυξη της ομάδας (συμμαθητών) ώστε να επιτευχθεί ένα συνολικό Κοινωνικό όφελος. Αν και λειτουργώντας βέβαια στις αρχές διδασκαλίας της ομαδοσυνεργατικής συνεργασίας (πρότυπα project, κλπ.) στις οποίες τελευταίως πειραματίζονται (;;) δεν δείχνουν παρόλα αυτά να οδηγούνται στην αυτοαντίληψη και την συναισθηματική ανάπτυξη , πέραν της γνωστικής ανάπτυξης λειτουργώντας σε καθαρά ατομιστική βάση .
Ποια μπορεί να είναι τα συναισθήματα, ποιον κόσμο φτιάχνουν στο μυαλό τους, πώς να ορίζουν την ευτυχία αυτά τα άτομα ;
Ποια σχέση μπορεί να έχει η Δια Βίου Μάθηση με τη Σχολική Μάθηση και τον σκοπό της κοινωνικής ευημερίας;
Η συνεχής και Δια Βίου Μάθηση (Life Long Learning) είναι μια θεμελιώδης αρχή , μια πραγματικότητα κι όχι μια ωραία θεωρία. Έχει τεράστια σχέση με το εκπαιδευτικό σύστημα έτσι όπως το αντιλαμβανόμαστε και υφίσταται ως ένα ακόμα σκαλοπάτι εκπαίδευσης (μετά την Α’θμια και Β’θμια εκπαίδευση). Δεν είναι και δεν μπορεί να είναι αποκομμένη η Δια Βίου Εκπαίδευση από το συνολικό σύστημα , παρέχοντας αυτόνομα και ανεξάρτητα μάθηση σε ανθρώπους που έχουν βιώσει απαξιωμένα και αναχρονιστικά εκπαιδευτικά συστήματα1 .
Σε πολλές περιπτώσεις η εκπαίδευση ενηλίκων «αντιγράφει» το σχολείο και αυτό γιατί , είναι δύσκολο να επιτευχθεί το «μαθαίνω πώς να μαθαίνω» (learning to learn) από έναν άνθρωπο που δεν διδάχτηκε ποτέ αυτόν τον τρόπο μάθησης. Επιπλέον, ένας μεγάλος και ώριμος (ηλικιακά κι όχι πνευματικά) μαθητής (στην επιστημονική ορολογία: ενήλικας εκπαιδευόμενος) έχει μάθει να αμφισβητεί την παιδεία που τον άνδρωσε, να τρομάζει μπροστά στη νέα γνώση , ενώ η κοινωνική αξία της εκπαίδευσης που παρέχεται από φορείς εξωσχολικούς και μετα-σχολικούς (θεσμικούς ή όχι φορείς), να είναι αμφίβολη έως ανύπαρκτη –άνευ αξίας- για τον πολίτη (βλ. η τάξη πραγμάτων στα ΚΕΚ).
Κάτι φταίει γι’ αυτό . Αν και το υψηλό μορφωτικό επίπεδο και η κουλτούρα του λαού μας κατέληξε να κατέχεται από μια ομάδα «ολίγων», των φωτεινών και πλούσιων πνευματικά αυτοτροφοδοτούμενων ανθρώπων και όχι των πολλών, αυτό δεν είναι αποτέλεσμα της ατίθασης παιδικής και νεανικής ηλικίας. Όχι μόνον. Κυρίως ένας σημαντικός λόγος είναι αυτός που « οφείλεται στην απουσία κινήτρων για μάθηση, ενεργοποίησης, υιοθέτησης κουλτούρας μάθησης και απόκτησης νοητικών εργαλείων τέτοιων που θα ήταν εφόδια στη ζωή όλων και στη μετά το σχολείο μάθηση και για την προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη »2.
Ο θεσμός της Δια Βίου εκπαίδευσης με την ευρύτερη σημασία της καλείται σε πολλές περιπτώσεις (σ.σ. και στα πλαίσια της Μη Τυπικής εκπαίδευσης), να υπηρετήσει μια σειρά από σπουδαιότατες κοινωνικές και παραγωγικές λειτουργίες, όπως: ενημερωτική εκπαίδευση - ανάκτηση απώλειας γνώσεων, σπουδές αναπροσανατολισμού για την άμβλυνση των συνεπειών της τεχνολογικής ανεργίας , πολιτιστική παιδεία εξω-επαγγελματική, κλπ. (Καρατάσιος-Μιχαηλίδης, 2007). Καλείται επίσης αυτή μορφή εκπαίδευσης να πρέπει να καλύψει κενά και να καταργήσει τα στεγανά της βασικής εκπαίδευσης , τις παραδοσιακές αντιλήψεις και τα στερεότυπα που καλλιεργούνται από όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές : μαθητές- γονείς - δάσκαλοι εντός κι εκτός σχολικού συστήματος. Καλείται να σπάσει κρίκους στην αλυσίδα της προσωρινής και στείρας γνώσης, του ανήθικου αγώνα βαθμοληψίας και μετά επαίνων –επιβράβευση- μόνον των καλυτέρων , του ιδρυματισμού και της φοβίας στη γνώση, της στέρησης της ελευθερίας, στην ανάπτυξη της δημιουργικής και κριτικής σκέψης του ατόμου, στη σωματική και ψυχική υγεία του. Σημειωτέον εδώ η ανύπαρκτη συνεργασία και συμβολή ψυχολόγων και συμβούλων στα σχολεία και η ενεργός εμπλοκή τους με τις οικογένειες ώστε η προαγωγή της ψυχικής υγείας του ατόμου να συντελεί σε ένα μεγάλο βαθμό στο βέλτιστο εκπαιδευτικό αποτέλεσμα, τη μάθηση . Ξεχνούν μάλλον πως το άτομο - παιδί έχει πάνω από όλα τον συναισθηματικό του κόσμο και η ανάγκη για ομαλή ένταξή του και η αναζήτηση της ευτυχίας στις κοινότητες όπου αυτό διαβιώνει και η κοινωνική και συναισθηματική αγωγή είναι ένα ζήτημα για τον φορέα που παρέχει εκπαίδευση . Χρειάζεται τη γνωστική αντίληψη και την ενδυνάμωση (οι μαθητές λαμβάνουν κριτικά τη γνώση) , έχουν ανάγκη όμως τον αυτοκαθορισμό και την ανάπτυξη της αυτοαντίληψης , σύμφωνα με τις αρχές της Ψυχοπαιδαγωγικής.
Η στάση επιπλέον, αποφυγής ανάμειξης των εκτός του σχολείου προβλημάτων από κοινωνικές ομάδες που αποτελούνται κι από τους ίδιους του μαθητές τους πολλές φορές και ο ενδοσκοπισμός και η εσωστρέφεια των σχολικών ιδρυμάτων, κάθε βαθμίδας , ελλείψει σημειωτέον Ενιαίου Πλαισίου Αξιολόγησης της εκπαίδευσης (στην Ελλάδα) σκιαγραφούν μια αυτιστική παιδεία που ζυμώνει ατροφικές αντιλήψεις και πεθαμένες συνειδήσεις σε άτομα προετοιμασμένα σε ηθική πτώχευση. «Η παρωχημένη επιπλέον λογική ότι ο χρόνος της σχολικής εργασίας είναι ο μόνος ουσιώδης, έρχεται σε αντίθεση με την αληθινή πλευρά της σχολικής πραγματικότητας που είναι ότι: δεν μαθαίνουμε πάντα αυτά που πρέπει και πολύ περισσότερο αυτά που επιθυμούμε στο σχολείο»2 .

Παραβλέπουμε ίσως τη μεγάλη αξία της άτυπης μορφής εκπαίδευσης όπως Μουσεία, Εκθέσεις, εκπαιδευτικά ταξίδια, κλπ. Ξεχνάμε ίσως ή παραβλέπουμε ακόμα, την γνώση που προέρχεται από την χρήση του Η/Υ και το Ιnternet ως μια μορφή ανάπτυξης γνωστικών και μεταγνωστικών ικανοτήτων στο πλαίσιο της αυτομόρφωσης που δεν μπορούμε να παραβλέψουμε, την έρευνα στις βιβλιοθήκες, κλπ.κλπ. . Το να αντιμετωπίζεται όμως η εισερχόμενη ξένη γνώση ως μικρόβιο μεταδοτικής ασθένειας που εισέβαλε σε «παρθένο» οργανισμό από άγνωστο μεταδότη είναι λογική τρόμου!
Τα σημερινά εκπαιδευτικά ιδρύματα μοιάζουν να ευδοκιμούν σ’ ένα κόσμο αποξενωμένο δίχως σοβαρές διασυνδέσεις με τον εξωσχολικό κόσμο, την πραγματική κοινωνία που γεννά ανθρώπους και διαμορφώνει τις συνειδήσεις τους . Ακόμη και σε πρότυπα Ιδιωτικά σχολεία και Ιδρύματα όπου υπερέχει ο υλιστικός- κερδοσκοπικός χαρακτήρας του αγαθού «Γνώση», ως ένα ανταλλακτικό εμπόρευμα, αναμασούν μεθόδους μάθησης και τρόπους διδασκαλίας που δίχως να έχουν χωνέψει καλά δείχνουν να τους έχουν «κάτσει στο στομάχι». «Η εκπαίδευση και κάθε σύστημα που την παρέχει οφείλει να δημιουργεί πνευματικά και ψυχικά πλούσια και εσωτερικά ευτυχισμένα άτομα, γιατί «ποτέ ένας εσωτερικά ευτυχισμένος άνθρωπος δεν κήρυξε έναν πόλεμο , ούτε λίντσαρε έναν έγχρωμο , δεν διέπραξε έγκλημα ή κλοπή . Το μεγαλύτερο πρόβλημα κάθε εκπαίδευσης είναι ο τρόπος συντονισμού του ψυχολογικού με τον κοινωνικό παράγοντα» 3.
Η αντίληψη που προσπαθεί να σχηματίσει η κοινωνία στα παιδιά της είναι ψευδο-εικόνες ψευδο – ειδώλων: πρότυπα ανθρώπων βαθιά αποτυπωμένα στις συνειδήσεις τους που δεν καταργούνται εύκολα, όπως αυτά των μορφωμένων, των πλουσίων και καταξιωμένων επαγγελματικά, των εκπαιδευτών, δασκάλων, αλλά και διευθυντών τραπεζών κι επιχειρήσεων (έτσι τουλάχιστον απάντησαν μαθητές λυκείου σε «γκάλοπ» που δημοσιεύτηκε σε εφημερίδα στην ερώτηση «τι θέλετε να γίνεται όταν μεγαλώσετε;») . «Οι νέοι όμως βλέπουν καθαρότερα από τους μεγάλους» , όταν γάλλοι μαθητές εξεγείρονταν, μιλώντας για «την αθλιότητα του να είσαι νέος και μαθητής στη σημερινή κοινωνία»4 αμυνόμενοι λες, σε έναν κλεφτοπόλεμο με την φαντασία. Οι νέοι δεν αποδέχονται να ξεγελαστούν ευαρεστημένα με το ανάποδο είδωλο του καθρέφτη που τους προσφέρουν οι μεγάλοι για να δουν τον κόσμο (αν και μας ξεγελούν με τη στάση τους). Δεν αποδέχονται και δεν δέχονται πολλά. Παραδείγματα τρανά όπως, η εκμετάλλευση των μαθητών από τους ίδιους τους καθηγητές , που την ίδια στιγμή είναι καθηγητές στην αίθουσα του σχολείου και στα ιδιαίτερα στο σπίτι τους. Δεν αποκαλύπτουμε την αλήθεια στους νέους αλλά ανακαλύπτουν τελικά την αλήθεια μόνοι τους , φτάνοντας στην σύγκρουση με τον εαυτό τους και την καθαρή ψυχή τους. Θυμωμένα με τους μεγάλους, μικροί ήρωες θρυμματίζουν βίαια και επιδεικτικά, τον γυάλινο κόσμο στον οποίο ζουν αποκαλύπτοντάς μας την δύναμή τους (θρύψαλα σκουπίζουμε έως και σήμερα από πρόσφατα γεγονότα αντί να σαρώνονται ενοχές).
«Ο ψυχικός όμως παράγοντας αποτελεί τη βάση της εκπαιδευτικής διαδικασίας , εφόσον τα ένστικτα και οι ικανότητες καθενός (μικρού ή ενήλικα μαθητή) συνιστούν τα βασικό υλικό και την αφετηρία κάθε αγωγής.3
Η κοινωνία χρειάζεται ένα εκπαιδευτικό σύστημα όπως και ένα πολιτικό σύστημα να ταιριάζει στους πολλούς κι όχι στους λίγους . Χρειάζεται να χτίζει βιώσιμες κοινότητες ώστε οι πολίτες που διαβιούν σε αυτές να έχουν διασφαλίσει τις προϋποθέσεις στο να δημιουργήσουν συνθήκες ευημερίας και ευτυχίας. «Δεν θέλουμε σχολεία απλά στο να συντελούν στη νομιμοποίηση του καθεστώτος, την υψηλή κατάρτιση εξειδικευμένου προσωπικού , την αναπαραγωγή του εξορθολογιστικού πνεύματος και των ανάλογων στάσεων και μορφών συμπεριφοράς» 5. Τα σημερινά σχολεία συγκαλύπτουν δίχως να εξομαλύνουν ή και να καταργούν όπου χρειάζεται παρόμοια φαινόμενα στη λογική του συντηρητισμού. «Ο μορφωμένος άνθρωπος είναι σίγουρα ο προσαρμοσμένος άνθρωπος, γιατί είναι ο πιο κατάλληλος για τον κόσμο»6 και δεν θεωρούμε ξεπερασμένη ούτε αποκτά ιδεολογικό χρωματισμό η άποψη που αναφέρει ότι «τα Πανεπιστήμια ήταν από τα Κέντρα της πολιτικής και κοινωνικής συντήρησης….ότι οι μορφωμένοι δεν μπορούν να ζήσουν έξω από το Κρατικό μηχανισμό και πολύ περισσότερο κόντρα σ΄ αυτόν……»7.
Το εκπαιδευτικό σύστημα της Πρωτοβάθμιας , Δευτεροβάθμιας και Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης καλά αφομοιωμένο στη κοινωνία, συντηρεί τις ανισότητες και θρέφει το κοινωνικό σύστημα . Μαθαίνει καλά τους μαθητές να διαχωρίζουν τις κοινωνικές –οικονομικές- τάξεις , τη διάκριση του άριστου και του κακού μαθητή, τον ατίθασο και τον γεμάτο απείθεια μαθητή, τον γεννημένο με πολλές ικανότητες και τον ανίκανο, τον διαφορετικό , τον δυνατό και τον αδύναμο, συντηρεί την ετερότητα σ’ ένα περιβάλλον φοβισμού και βίας , επίδειξης ισχύος και αγριότητας. «Η Εκπαίδευση επαναπροσδιορίζεται στα πλαίσια της Δια Βίου Εκπαίδευσης και προσφέρει διεξόδους στο άτομο να βελτιώσει τη ζωή του , να αλλάξει τις συνθήκες διαβίωσης του και να προσφέρει στην κοινωνία και τους συνανθρώπους του να ανταποκριθεί όσο το δυνατόν επαρκέστερα στις ανάγκες της εποχή μας» 8.
Ο κύριος στόχος της γνωστικής λειτουργίας του κάθε σχολείου είναι η ανάπτυξη της ικανότητας επιλογής της κατάλληλης γνώσης (κρίση) και η αγάπη για μάθηση κι όχι μια απλή «μεταφόρτωση «πακέτων» γνώσης τοποθετημένης προσωρινά στον ανθρώπινο εγκέφαλο (στην λογική του copy-paste).
Μεγαλώνοντας και μαθαίνοντας σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον οι μαθητές αυτό που κάνουν είναι να μεταφέρουν αργότερα, στον χώρο της δουλειάς τους , στη δική τους οικογένειά , στις φιλίες τους, στις μικρές και μεγάλες κοινωνικές ομάδες που εντάσσονται και διαβιούν , τα συναισθήματά τους , τις αντιδράσεις και τις συμπεριφορές που βίωσαν. Γιατί να μας τρομάζει αυτή η κοινωνία γύρω μας;


Πηγές:
1. Καρατάσιου Δ.-Μιχαηλίδη Ν., «Ο ρόλος των τεχνολογιών πληροφορικής & Επικοινωνιών στη Δια βίου εκπαίδευση», Περιοδικό Δια Βίου Επιστημονική Επιθεώρηση, τ.2ο ,τομ.1ος , Αθήνα, 2007
2. Κορωναίου Αλ., 2001 , «Εκπαιδεύοντας εκτός σχολείου», Μεταίχμιο, 2001
3. Houssaye, 2000 στο «Γενική Διδακτική μεθοδολογία -Γενικά Ψυχοπαιδαγωγικά θέματα» , Καλούρη –Αντωνοπούλου Ρ.-Σιγάλας Χρ., εκδ.Μεταίχμιο, 2006
4. Βεργόπουλος, 16/1/09, Άρθρο δημοσιευμένο στην εφημερίδα «τα ΝΕΑ»
5. Μax weber, στο «Υποεκπαίδευση», Δ. Βεργίδης, εκδ. Υψιλον, 1995
6. Freire P., «Η αγωγή του καταπιεσμένου», εκδ. Κέδρος , 2007
7. Ελαφάντης Αγ., στο «Υποεκπαίδευση», Δ. Βεργίδης, εκδ. Υψιλον , 1995
8. Βιβίτσου Μ.- κ.συν. ,«Οι εκπαιδευτικοί και η Δια Βίου Μάθησης στον 21ο αιώνα το παράδειγμα του πανελλήνιου σχολικού δικτύου » , Διαδίκτυο: www.intelligenesis.eu/nikiweb/pubdocs/06/vivitsou-Lambropoulos-Paraskevas-Aspects06.doc -πρόσβαση 2009