Μαθαίνοντας και δημιουργώντας την ιστορία ενός τόπου-
- Μια εκπαιδευτική εμπειρία
της Κατερίνας Γραμματικού
Υπεύθυνης Κ.Ε.Ε. Αργολίδας (2005-2011)
Μαθαίνοντας τον τόπο , το τοπίο , τον χώρο που μέσα τους ζω, που μαζί με τους άλλους μεγαλώνω, συνυπάρχω με την κοινωνία, ευδοκιμώ, σαν δέντρο μεγαλώνω, βγάζω νέους κλώνους, δίνω νέα ιστορία…χάριν σε όλους αυτούς τους χρήσιμους άλλους, γνωρίζοντάς τους από τα παλιά.
ΜΕΡΟΣ Α’
ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΑ
Αν και ο όρος τοπική ιστορία είναι διφορούμενος εφόσον δεν υπάρχουν «περιοχές» ή «τόποι» καθορισμένοι άπαξ και διαπαντός, όπως δεν υπάρχει μια μόνο περιοχή σε έναν συγκεκριμένο χρόνο, ο τόπος τελικά για την τοπική ιστορία και το μέγεθός της (χωριό, γειτονιά, περιοχή, περιφέρεια, πόλη) αποτελούν ζητήματα επιλογής του ερευνητή [1].
Αφορμή αναφοράς μας υπήρξε το πρόγραμμα τοπικής ιστορίας, με την συμμετοχή ενηλίκων μαθητών - εκπαιδευομένων, που υλοποιήθηκε από το Κέντρο Εκπαίδευσης Ενηλίκων Αργολίδας (Κ.Ε.Ε.), στην έδρα του στο Άργος κατά το εκπαιδευτικό έτος 2009-10. Τα προγράμματα υπάγονταν στο Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων (Ι.Δ.ΕΚ.Ε.), της Γενικής Γραμματείας Δια Βίου Μάθησης του Υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης & Θρησκευμάτων. Με την ενεργητική συμμετοχή των πολιτών το Εκπαιδευτικό Κέντρο ως ένας ανοικτός κόμβος μάθησης συνδέθηκε με την εκπαιδευτική και την τοπική κοινωνία, στα πλαίσια της μη υποχρεωτικής Εκπαίδευσης.
Τα μαθήματα του εν λόγω προγράμματος (διάρκειας 25 ωρών) ξεκίνησαν στις 14/4/2010 και ολοκληρώθηκαν στις 26/5/2010. Οι προτεινόμενες ενότητες (όπως αυτές ορίζονταν στο Πλαίσιο λειτουργίας του Κ.Ε.Ε.) κάλυπταν τα εξής πεδία:
Τι είναι η ιστορία ;
Από τι εξαρτάται η ιστορική γνώση; Ορίζοντας τον τόπο σου.
Φυσικό τοπίο, τεχνολογία, οικονομία
Δημογραφία, πολιτική ζωή, πολιτισμός.
Εργαλεία και μέθοδοι της ιστορικής γνώσης;
Τα στάδια της ιστορικής αναζήτησης κι έρευνας
Ιστορικές πηγές :ορισμοί , τυπολογία, παραδείγματα
Ξεκινώντας μια ομαδική εργασία: οργάνωση του υλικού (πλάνο εργασίας ) επανεξέταση και αναδιατύπωση των υποθέσεων εργασίας
Η σύνθεση και παρουσίαση των δεδομένων και η συγγραφή της εργασίας [2].
Ο ιστορικός τόπος επηρεάζει την ανθρώπινη ζωή, στο βαθμό που η οργάνωση της ζωής του ανθρώπου εξαρτάται από τις φυσικές συνθήκες του περιβάλλοντός του, όπως το φυσικό περιβάλλον αλληλεπιδρά με τις ανθρώπινες κοινωνίες ο άνθρωπος επεμβαίνει στο φυσικό περιβάλλον μετατρέποντάς το σε πολιτισμικό. Η λέξη «τόπος» πρέπει να εννοηθεί και με την κοινωνική του σημασία (βλ. μοναστήρια, στρατόπεδα, διοικητικούς οργανισμούς, κλπ.). Ο τόπος διαφέρει από τον χώρο όταν η έννοια «χώρος» έχει και «υποκειμενικές διαστάσεις και δεν είναι ίδιος για όλους». Δεν αισθάνονται όλοι ή δεν αντιλαμβάνονται ακριβώς το ίδιο την έννοια του χώρου (όπως όταν ταξιδεύουμε) δεδομένου όταν αυτή δεν μπορεί να οριστεί αυστηρά. Διαφέρει δε από την έννοια του «τοπίου» που αποτελεί αντικείμενο αναφοράς της τοπικής ιστορίας π.χ. το βιομηχανικό τοπίο μπορεί να εξεταστεί ως ιστορικό τοπίο αναφοράς της τοπικής ιστορίας [1].
(H Πυραμίδα στο Ελληνικό
Από την παρουσίαση εργασίας «Η Αργολίδα στο πέρασμα του χρόνου - Ιστορικοί Χρόνοι, Πυραμίδα Ελληνικού», των Κ. Τζιαμπάση – Κ. Καλποδήμου)
ΜΕΡΟΣ Β’
ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΣΗΣ «ΤΟΠΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ»
«Καθώς τα ίχνη που άφησαν οι άνθρωποι μετατρέπονται από τον ιστορικό σε πηγές που μαρτυρούν για το ανθρώπινο παρελθόν, μετατρέπονται σε μαρτυρίες για τα ερωτήματα που θέτει ο ιστορικός »[6].
Στα μαθήματα της τοπικής ιστορίας που υλοποιούνταν στα Κ.Ε.Ε. οι εκπαιδευόμενοι ερευνούσαν την ιστορία έχοντας ως αρχή τους την περιοδολόγηση του παρελθόντος. Δεχόμενοι εξ ορισμού κι από πλευράς διοίκησης ότι ο «ενήλικας» δεν θα εμπλακεί εύκολα σε διαδικασία εκπαίδευσης και μάλιστα σε ένα τέτοιο αντικείμενο όπως η ιστορία, οι εμπλεκόμενοι δοκιμάστηκαν με το πρόγραμμα σ’ έναν άλλο τρόπο διερεύνησης και προσέγγισης της ιστορίας. Ήταν ένας τρόπος μέσω προσωπικής αναζήτησης δεδομένων, πηγών, ιστορικών τεκμηρίων, της λόγιας παράδοσης και προφορικής μαρτυρίας* (όπου αυτή είναι ορθολογική και σύμφωνη με τους ιστορικούς). Ένας τρόπος τέτοιος, που ο εκπαιδευόμενος ερευνά και εξετάζει τις πηγές, κατακτώντας τελικά την γνώση, ως μαθησιακό αποτέλεσμα κριτικής σκέψης και αναστοχασμού, με βάση τις σύγχρονες θεωρίες μάθησης στην εκπαίδευση ενηλίκων (βλ. θεωρητικούς Rogers , Μezirow, κ.άλ.).
Πως αποκαλύφτηκε στους μεγάλους μαθητές η ιστορία;
Μέσα από την αναζήτηση στοιχείων του παρελθόντος, των πηγών, θέτοντας εξ αρχής ερωτήματα και κάνοντας υποθέσεις προς επιβεβαίωση. Για παράδειγμα
δίνοντας ως έναυσμα ερευνητικής εργασίας, συζήτησης και αντιπαράθεσης, στα πλαίσια αντίστοιχου προγράμματος τοπικής ιστορίας που διεξάγονταν στην πόλη της Πάτρας το εξής ερώτημα:
«πως ζούσαν οι οικογένειες των εμπόρων στην Πάτρα στις αρχές του 20ου αι.»
κατά ένα αντίστοιχο τρόπο για το Άργος θα μπορούσε να τεθεί το ερώτημα :
«πόσοι ανήλικοι, κάτω των 17 ετών δούλευαν στα κλωστοϋφαντουργεία του Άργους κατά τις πρώτες δεκαετίες μετά τον Β΄ Παγκ. Πόλεμο».
(* ) Παραπομπή
Στο θέμα της προφορικής ιστορίας η οποία δεν αποτελεί διαφορετικό είδος ιστοριογραφίας αλλά συλλέγει αφηγήσεις της ζωής των αφανών , οι οποίες προϋποθέτουν τη μνήμη, από την οποία αντλούν το υλικό τους. Πρόκειται για μια ενεργό μνήμη της οποίας οι μηχανισμοί λειτουργούν ως στρατηγική επιβίωσης των ατόμων , στηρίζοντας την προσπάθεια τους να ταξινομήσουν τις αναμνήσεις τους προκειμένου να μπορέσουν να διαχειριστούν τις εμπειρίες τους.
Το Εκπαιδευτικό υλικό (του Ι.Δ.ΕΚ.Ε.) για την τοπική ιστορία ανάφερε ότι: «Η ανίχνευση της βιβλιογραφίας προς ανεύρεση πηγών σε βιβλιοθήκες και το διαδίκτυο, είναι ένα πρώτο βήμα για να αρχίσει κανείς με την ιστορική καταγραφή και την προσέγγιση της ιστορίας του τόπου. Επιπλέον, τα δημοτολόγια, οι εφημερίδες, αλλά και άλλες υλικές μαρτυρίες όπως σκεύη, έργα τέχνης, κινηματογραφικά ντοκουμέντα, χειρόγραφα, κειμήλια, φωτογραφίες, ληξιαρχεία, νομίσματα, δημόσια και ιδιωτικά έγγραφα, εφημερίδες, εκκλησιαστικά μητρώα, απομνημονεύματα, αλληλογραφία, εκλογικοί κατάλογοι, φορεσιές, ρολόγια, γράμματα, εικόνες και οποιαδήποτε άλλα αντικείμενα που μπορεί να βρίσκονται σε Μουσεία [σ.σ. ή ανήκουν σε ατομικές συλλογές], μπορούν να εμπλουτίσουν την έρευνα».
Προτομή του ποιητή του τόπου μας Νίκου Καρούζου
(από την εργασία «Ανδριάντες και Προτομές στη πόλη του Ναυπλίου» της
Βιβλιοθηκονόμου - εκπαιδευόμενης στο πρόγραμμα μάθησης του Κ.Ε.Ε. Αργολίδας Αξαρλή Δήμητρας)
ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Γενικά το πρόγραμμα είχε σκοπό να σχηματίσουν οι συμμετέχοντες συνολικότερη και πληρέστερη εικόνα για την πορεία του ελληνισμού, σε συσχετισμό με την ευρύτερη παγκόσμια ιστορία. Γνωρίζοντας άλλες όψεις του τόπου θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην βελτίωση της πολιτιστικής ζωής της κοινότητάς τους, της πόλης τους και της κοινωνίας τους.
Ειδικότερα, το εν λόγω πρόγραμμα απευθυνόταν σε όλους ανεξαιρέτως τους ενήλικες πολίτες - ανεξαρτήτως θρησκεύματος, καταγωγής, εθνότητας - που ενδιαφέρονταν για την ιστορία του τόπου τους, του «τόπου» που αγαπούν κι επιθυμούσαν να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους. Δεδομένου ότι για την ένταξη στο πρόγραμμα μάθησης δεν υπήρχαν ιδιαίτερες προϋποθέσεις, ούτε άλλωστε αποτελούσε κάποια «άτυπη» προϋπόθεση η εντοπιότητα, η συμμετοχή σ’ αυτό των υποψηφίων, ηλικίας άνω των 18 ετών (που είχαν τουλάχιστον ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση), πέραν από το ενδιαφέρον τους για το γνωστικό αντικείμενο και τη δέσμευσή τους να παρακολουθούν με συνέπεια, αποτελούσαν την ουσιαστικές προϋποθέσεις ένταξης.
ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΡΓΟΥΣ
(Από την εργασία «Τα Νεοκλασικά του Άργους» της
εκπαιδευόμενης στο πρόγραμμα μάθησης του Κ.Ε.Ε. Αργολίδας Νίκης Μπιστολάκη).
Γενικά το πρόγραμμα μάθησης ενηλίκων είχε σκοπό να σχηματίσουν οι συμμετέχοντες συνολικότερη και πληρέστερη εικόνα για την πορεία του ελληνισμού, σε συσχετισμό με την ευρύτερη παγκόσμια ιστορία. Σύμφωνα μάλιστα με τον οδηγό εφαρμογής προγραμμάτων Κ.Ε.Ε. (2009-10) τον οποίο ακολουθούσαν τα μαθήματα, οι βασικοί ΣΚΟΠΟΙ του προγράμματος ΤΟΠΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ήταν:
Ι . Η απόκτηση νέας γνώσης
Γνώση σχετικής με τον τόπο που όρισαν ως «τόπο αναφοράς» και της ιστορίας του εκεί απ’ όπου κατάγονται, ζουν, προέρχονται, ή αγαπούν οι συμμετέχοντες, πέραν τοπικισμών και προσκολλήσεων και δίχως να είναι απαραίτητα «ιδιαίτερη πατρίδα» τους, με σκοπό κυρίως να ενισχυθεί η συμμετοχή τους στην πολιτιστική ζωή της του και της περιοχής.
ΙΙ. Ανάπτυξη ιστορικής σκέψης και συνείδησης
Η γνώση του παρελθόντος να συμβάλλει στην κατανόηση του παρόντος και τον σχεδιασμό του μέλλοντος !
Όταν ορίστηκαν οι εργασίες οι εκπαιδευόμενοι ανέλαβαν να πραγματοποιήσουν με σκοπό να ταξινομήσουν, να καταγράψουν και να επεξεργαστούν στοιχεία του παρελθόντος, δοκιμάστηκαν να κατανοήσουν, να συνθέσουν ή/και ανασυνθέσουν με τον δικό τους πρωτότυπο τρόπο το υλικό του παρελθόντος. Δοκιμάζοντας έτσι να φέρουν από μόνοι τους (ή από κοινού και συνεργατικά) στο προσκήνιο, στο σήμερα, την ιστορία που με τη φαντασία τους μπορούσαν να ζωντανέψουν, εφαρμόζοντας την γνώση στη πράξη.
Πως όμως δημιουργήθηκαν οι εργασίες των εκπαιδευομένων κατά τη διάρκεια των μαθημάτων ;
Σε συνεργασία με την Υπεύθυνη Εκπαίδευσης του Κ.Ε.Ε. και την καθοδήγηση της εκπαιδεύτριας Δασακλής Ελένης-Ιστορικού (εφοδιασμένη με σχέδια μαθήματος και συμπληρωματικό εκπαιδευτικό υλικό) οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα σχεδίασαν τις εργασίες τους ακολουθώντας τα εξής σημεία [1]:
I. της διατύπωσης του προβλήματος /ερωτήματος
II. τις προηγούμενες έρευνες που σχετίζονται με το θέμα (όπου αυτό ήταν εφικτό)
III. την υπόθεση των ατόμων της ομάδας
IV. την παρουσίαση των στοιχείων που συγκεντρώσανε
V. την ανάλυσή τους
VI. την απόδειξη της υπόθεσης που έκαναν εξαρχής
VII. τα συμπεράσματα και τις νύξεις για περαιτέρω έρευνες.
Ίσως αναρωτηθεί κάποιος σε ποιο βαθμό θα μπορούσαν να αξιολογηθούν και με ποιο τρόπο μπορεί να κριθεί η αξιοπιστία καθεμιάς από αυτές τις «πρωτόλειες» ιστορικές εργασίες καθώς και τα συμπεράσματα τους;
Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε καταρχήν ότι έγινε μια πολύ καλή προσπάθεια, από εκπαιδευτικής πλευράς, στο να αποκτηθεί μεγάλο κομμάτι ιστορικής σκέψης και συνείδησης [1] κι ενδεχομένως να προτρέψουμε κάθε ενδιαφερόμενο να ανατρέξει για περισσότερα στοιχεία και προς επαλήθευση στην σχετική με τη μεθοδολογία εφαρμογής προγραμμάτων ενηλίκων βιβλιογραφία.
Μπορούμε πάντως να ισχυριστούμε ότι οι περισσότερες εργασίες των συμμετεχόντων εκπαιδευομένων βασίσθηκαν στις ιστορικές πηγές, σε φωτογραφικό υλικό και σε βιβλιογραφικές παραπομπές, που κάθε άλλο παρά αποδεκτό εκπαιδευτικό τρόπο αποτελούν.
Παρελθόν - Ιστορία - Ιστορική επιστήμη
Η τοπική ιστορία ασχολείται με το ειδικό, αποτελεί όμως τμήμα και συνδέεται με την ιστορία γενικά (μικροϊστορία σε μακροϊστορία). Στο βαθμό μάλιστα που το τοπικό συσχετίζεται με το υπερεθνικό, ερωτήματα του τύπου : «με ποιους τρόπους μπορεί να συνδέεται ένα χωριό της Ελλάδας με τόπους στις ΗΠΑ;» [1] θα μπορούσε να είναι ένα θέμα συζήτησης και διερεύνησης αλλά και ιστορικής καταγραφής και ανάλυσης στις εκπαιδευτικές συναντήσεις ενηλίκων.
Οι σύγχρονοι ιστορικοί, όπως άλλωστε αναφέρεται στο βιβλίο του D. Lowenthal [3] αντιμετωπίζουν το Παρελθόν όχι ως στατικό και αμετάβλητο, αλλά ως ένα «κείμενο» όπου το επιστημονικό και ευρύ ενδιαφερόμενο κοινό ως «αναγνώστης» συνδιαμορφώνει, αναλύει, προσεγγίζει. Σύμφωνα πάλι με τον Lowenthal, υπάρχουν ή έχουν κατασκευαστεί πολλά « παρελθόντα», από παράγοντες που βρίσκονται έξω και πέρα από τα «πραγματικά» ιστορικά γεγονότα. Συγκεκριμένα αναφέρει:
Το παρόν παρελθόν (υλικά κατάλοιπα, ιστορίες κλπ.).
Το κατασκευασμένο παρελθόν.
Το «δικό μας» παρελθόν/το παρελθόν «των άλλων», κ. άλ.
Στο βαθμό που μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι υπάρχουν ή έχουν κατασκευαστεί ή κατασκευάζονται πολλές «ιστορίες» κατ’ επέκταση θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι το εν λόγω πρόγραμμα διαπνέονταν από το παραπάνω θεωρητικό πνεύμα.
Στην πράξη- Η εμπειρία
Πολλοί συμμετέχοντες ήταν αυτοί που στο πέρασμα των έξι ετών στο Κ.Ε.Ε. Αργολίδας δίσταζαν - λόγω προσωπικών εμποδίων, ίσως και ελλείψεως πολλών άλλων κινήτρων- να παρακολουθήσουν ένα τέτοιο πρόγραμμα. Εκτιμήσαμε ότι αυτή η «αντίδρασή» τους προέρχονταν - μεταξύ πολλών άλλων παραγόντων - γιατί σε κάποιους θύμιζε σχολείο και οι μνήμες πολλών από εμάς γι’ αυτό δεν είναι πάντα καλοδεχούμενες. Σε άλλους δε ο εκπαιδευτής τους ίσως να τους «ξύπναγε» τον παραδοσιακό και ακαταλαβίστικο καθηγητή της ιστορίας, ή/και ακόμα γιατί, όπως θεωρείται από πολλούς «τον τόπο μας τον ξέρουμε» και ακόμα, για κάποιους άλλους «δεν υπάρχει ελεύθερος χρόνος για πολυτέλειες και το να καταπιαστεί κανείς με τη μεθοδολογία της ιστορικής έρευνας αφορά λίγους, όχι εμάς».
Θεωρήσαμε λοιπόν, αξιολογώντας την καταγραφή της εμπειρίας μας στο Κ.Ε.Ε., ως αναγκαίο να εκφραστεί ότι, ναι σίγουρα, η επαφή με τον τόπο για τον πολίτη- εκπαιδευόμενο δεν έρχεται για πρώτη φορά μέσω ενός τέτοιου προγράμματος κι ούτε ακόμη περιμένει «να μάθει» κανείς για τον τόπο που μεγάλωσε και τη γειτονιά του, από κάποιον «νεαρό» επιστήμονα! Αλλά το να αποτελεί αντικίνητρο η ένταξή του σε ένα τέτοιο πρόγραμμα, επιπλέον των εμποδίων που αναφέρθηκαν ενδεχομένως να οφείλεται στην ελλιπή αναγνώριση της αναγκαιότητας αυτού (έναντι πολλών άλλων προγραμμάτων, όπως πληροφορικής, ξένων γλωσσών). Την ταυτότητα του ως πολίτη ενός έθνους, ενός κράτους, μιας πατρίδας, μιας πόλης, μιας κοινότητας, δεν την «χορηγεί» ένα μαθησιακό πρόγραμμα, αλλά η απόφαση συμμετοχής και εμπλοκής καθενός, προκειμένου να μάθει (ενδιαφέρον) αλλά και να μεταδώσει τις γνώσεις του μέσα από την δική του ιστορία κι μέσα από αυτή των προγόνων του. Ακόμη, να αποδεχτεί ο ίδιος να αλλάξει άποψη και στάση όταν έρθει αντιμέτωπος με την ιστορική αλήθεια. Αυτό θα επιτευχθεί όχι με πλήρη και τυφλή αποδοχή της αναμετάδοσης γνώσεων από κάποιον εισηγητή, ή την ανάγνωση ενός καλού εγχειριδίου, αλλά συνειδητά όταν αρχίσει να αντιλαμβάνεται και να προσεγγίζει διαφορετικά το παρελθόν, την ιστορική αλήθεια αλληλεπιδραστικά, κάνοντας τον πολίτη να νοιώθει ικανός να διαγράψει το αύριο έχοντας καλύτερα μέσα.
«Κάθε τόπος εγγράφεται στο χρόνο, η ιστορία αφήνει τα ίχνη της στο χώρο, στο τοπίο, στα κτίσματα, στα αρχεία, στη συλλογική μνήμη» . [1]
Αυτό που αποκόμισαν όμως οι ίδιοι οι ενήλικες εμπλεκόμενοι μαθητές από την εκπαιδευτική διαδικασία ήταν προϊόν του δομημένου προγράμματος, επιπλέον ότι, το εκπαιδευτικό υλικό (που τους παρέχονταν δωρεάν) ήταν αρκετά ευκολονόητο (αντιληπτό), δίνοντας στο καθένα ξεχωριστά ή/και στην ομάδα, να το χειριστεί κατάλληλα και να οδηγηθεί με σχετική ευκολία στην αποτελεσματική μάθηση και την απόκτηση γνώσης.
Οι ενήλικες εξάλλου (Ενήλικας κατά τον Νόμο είναι ο άνω των 18, ενώ κατά την Unesco θεωρείται αυτός που, θεωρείται ενήλικας από την κοινωνία που ζει) παρότι θεωρητικά ταυτίζονται με τους ώριμους μαθητές, αποτελούν εντούτοις μια ιδιαίτερη μαθησιακή ομάδα, με ειδικά χαρακτηριστικά, πολλαπλά κίνητρα, διαφορετικές ικανότητες πρόσληψης, μαθησιακής ικανότητας, μορφωτικό επίπεδο αλλά και πολλά εμπόδια.
Οι ενήλικες από οποιαδήποτε μορφωτικού επιπέδου και οικονομικοκοινωνικής τάξης κι αν προέρχονται, προσανατολίζονται μεταξύ άλλων και σε αντικειμενικούς στόχους που προσεγγίζουν τις αρχές μάθησης της Εκπαίδευσης Ενηλίκων, όπως:
Την κατανόηση του αντικειμένου και της μεθοδολογίας της ιστορίας
Την ανάπτυξη του ενδιαφέροντος για την ιστορία , τοπική και γενική
Την κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων της τοπικής ιστορίας
Την εξοικείωση με τους τρόπους συλλογής και παρουσίασης ιστορικού υλικού και
Την καλλιέργεια δεξιοτήτων που σχετίζονται με την ικανότητα παρατήρησης, την κριτική σκέψη και τη δημιουργικότητα.
Σύμφωνα και με τα παραπάνω πρωταρχικός στόχος του προγράμματος μάθησης ήταν να προσεγγίσουν οι εκπαιδευόμενοι τα ιστορικά γεγονότα με κριτικό στοχασμό* και με επανεξέταση των ερμηνειών κι όχι απλά να τα αποδεχτούν. Επίσης στόχος ήταν να ασκηθούν στο πώς να διερευνούν τη χρήση των πηγών, ως προς την αξιοπιστία της ιστορικής αφήγησης, με απώτερο σκοπό την καλλιέργεια και απόκτηση δεξιοτήτων που σχετίζονται με την ικανότητα παρατήρησης, ανάπτυξης της κριτικής σκέψης και της δημιουργικότητας.
ΣΤΟΧΟΙ
Όσον αφορά τους στόχους του προγράμματος θα λέγαμε ότι τα προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων των Κέντρων Εκπαίδευσης Ενηλίκων και της τοπικής ιστορίας, εν γένει στόχευαν στη διαμόρφωση της λεγόμενης «πολιτιστικής ικανότητας»[4], μέσα από την απόκτηση του τρίπτυχου Στάσεις - Δεξιότητες - Γνώσεις που πιο περιγραφικά θα ήταν:
Γνώσεις [ Μαθαίνοντας το Τι, το Γιατί και το Πότε συνέβησαν τα γεγονότα που εξετάζονται, ποιοι τα έχουν τεκμηριώσει (πηγές), αν υπάρχουν υλικά κατάλληλα που μαρτυρούν την ιστορία π.χ. κτίρια, μνημεία κ.άλ.]
Δεξιοτήτες [ Μαθαίνοντας τον τρόπο αναζήτησης πηγών, μέσα από βιβλιοθήκες, το Διαδίκτυο, όπως π.χ. ο ηλεκτρονικός περίπατος στο Άργος, μέσα από τον Διαδικτυακό τόπο, το ψηφιακό περίπτερο του Άργους, αλλά και με βιωματικό τρόπο, όπως το να αφηγηθείς μια ιστορία και στο τέλος να την παρουσιάσεις έχοντας ως παραδοχή τον Κριτικό Στοχασμό] .
Στάσεις [Μαθαίνοντας και αποκτώντας γνώσεις μπορώ να αλλάξω ακόμη και τις απόψεις μου για τα πράγματα, να ανασκευάσω μνήμες. Αλλαγή στάσης ή απόκτηση νέας στάσης θα ήταν να μπορούσαν για παράδειγμα, οι εκπαιδευόμενοι να συστήσουν μια ομάδα, όσο ανομοιογενής κι αν ήταν αυτή, έναν σύλλογο ή έναν άτυπο φορέα, μέσω του οποίου να απευθύνονται σε αρμόδιο Δημόσιο ή άλλο φορέα αιτούμενοι για παράδειγμα να βελτιώσουν την εικόνα ενός Μουσείου, να προωθήσουν έργα ανάδειξης ενός χώρου, να δημιουργήσουν υποδομές, να προάγουν την ανάδειξη του τόπου τους, της συνοικίας τους, της πόλης τους. Θα μπορούσε να σταθεί έτσι ακούσια, ως μοχλός διαπολιτισμικής επικοινωνίας και γιατί όχι και φορέας τουριστικής προσέλκυσης].
Στη βάση όλων των παραπάνω πραγματοποιήθηκε - σύμφωνα με τον κανονισμό λειτουργίας των ΚΕΕ- αξιολόγηση των εκπαιδευομένων και του βαθμού αποτελεσματικότητας της μάθησης, στοιχεία που αφορούν την Εκπαίδευση Ενηλίκων.
Να προσθέσουμε εδώ ότι με το πέρας των μαθημάτων και την τελική (εσωτερική) αξιολόγηση του προγράμματος ο/η εκπαιδευόμενος/η λάμβανε Πιστοποιητικό Επιμόρφωσης από την Γενική Γραμματεία Δια Βίου Μάθησης.
Παραπομπή
Κατά Mezirow ο κριτικός στοχασμός είναι ένα βήμα μπροστά από τις παραδοχές που έχουμε και αποτελεί μια τάση απελευθέρωσης από τα πρότυπα και τους πολιτισμικούς κανόνες και τα πλαίσια αναφοράς του ( Mezirow, “On critical reflection” , Adult Education Quareterly, V. 48, N.3, 1998, σ.185-198 ).
ΜΕΡΟΣ Γ΄
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ
Στα πλαίσια των μαθημάτων έγιναν μεταξύ άλλων δράσεις όπως αυτές:
1. Προβολή του Ντοκιμαντέρ (διάρκειας 63΄) του Δημοσιογράφου Γ. Αντωνίου που συνοδεύει το βιβλίο «ΕΝΑΣ ΑΙΩΝΑΣ ΕΜΠΟΡΟΒΙΟΤΕΧΝΕΣ ΤΟΥ ΑΡΓΟΥΣ», των εκδ. «Δ. Μαγκλάρας & ΣΙΑ ΕΕ»
2. Ψηφιακός περίπατος στο Άργος –Εικονική περιήγηση - από τον Δικτυακό τόπο http://www.argos-peripatos.gr/
3. Επίσκεψη στο Ψηφιακό Περίπτερο Πολιτισμού Άργους, στην Αρχαία αγορά και στο Αρχαίο θέατρο Άργους
4. (Βιωματικό) Περίπατος στα Νεοκλασικά του ΄Αργους σε μια Διαδρομή:
Αρχοντικό Τσώκρη - Οικία Gordon - Δημοτική αγορά του Άργους-
Στρατώνες Καποδίστρια
(Συγκέντρωση φωτογραφικού υλικού από το τμήμα μάθησης)
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ
[Σύνδεση με το τρίπτυχο Γνώσεις- Δεξιότητες- Στάσεις]
Σε συνδυασμό με τη βιωματική μάθηση είχαν την δυνατότητα οι εκπαιδευόμενοι να διαμορφώσουν πολιτιστική ικανότητα μέσα από τις Γνώσεις, τις Δεξιότητες και τις Στάσεις που τις καταγράψαμε αμέσως παρακάτω.
Ι. Όσον αφορά την απόκτηση δεξιοτήτων αναφέρουμε:
Α. τις εργασίες που παρουσιάσθηκαν μέσω Η/Υ: αφήγηση και παρουσίαση εργασιών με το πρόγραμμα Power Point κατά την διάρκεια εκπαιδευτικής συνάντησης από τους Τζιαμπάση Κωνσταντίνο, Αρχαιολόγο-Ερευνητή και Καλποδήμου Καλλιόπη - Φιλόλογο, εκπαιδευόμενοι στο τμήμα, με θέματα:
1η : Η Αργολίδα στο πέρασμα του χρόνου (Προϊστορία και Ιστορικοί χρόνοι), 2010
2η : Βυζαντινά ίχνη στην Αργολίδα - Βυζαντινοί ναοί και Μοναστήρια , 2010
Β. την ανάγνωση αποσπάσματος από το βιβλίο του συγγραφέα Οδ. Κουμαδωράκη «ΑΡΓΟΣ το πολυδίψιον» εκδ. ΕΚ ΠΡΟΟΙΜΙΟΥ, (2007) απόσπασμα του οποίου παραθέτω :
« Η πόλη υπήρχε σαν οικισμός από τη νεολιθική περίοδο. Τα κεραμικά που βρέθηκαν μαρτυρούν ότι στο τέλος της 3ης π.Χ. χιλιετίας υπήρχε σημαντικός οικισμός στην Ασπίδα, ο οποίος αυξήθηκε εντυπωσιακά στις αρχές της επόμενης χιλιετίας. Ανάμεσα στα λείψανα συγκαταλέγονται και ίχνη τείχους , που εντοπίστηκαν στην κορυφή και στη νότια πλαγιά του λόφου, καθώς και μεγάλο νεκροταφείο με τύμβους στις ανατολικές υπώρειες…….το μυκηναϊκό Άργος εντοπίζεται περίπου στην περιοχή που περικλείεται από τους δρόμους Κορίνθου, Τσώκρη και Καρατζά . Και φαίνεται πως το Άργος ήταν μέχρι το 1200π.Χ. μία από τις σπουδαιότερες πόλεις της Αργολίδας…..οι περισσότερες πληροφορίες για την ακμή και την έκταση της πόλης προέρχονται από τους τάφους , που εντοπίστηκαν από τη μια άκρη μέχρι την άλλη, από τον Ξεριά μέχρι και πέρα από την Παναγία. Η πόλη είχε αρκετή ζωή και ήταν πυκνοκατοικημένη ...
Γ. την αναζήτηση στοιχείων στο Διαδίκτυο, μέσα από ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες και διευθύνσεις καθώς και την Ιστοσελίδα της Αργολικής Αρχειακής Βιβλιοθήκης Ιστορίας & Πολιτισμού , στον δικτυακό τόπο http://argolikivivliothiki.gr/
Να αναφέρουμε ότι οι εκπαιδευόμενοι αναζήτησαν πηγές για τις εργασίες τους τόσο στη Βιβλιοθήκη του Άργους - Δαναός όσο και στη Δημοτική Βιβλιοθήκη του Ναυπλίου- Παλαμήδης .
ΙΙ. Όσον αφορά την απόκτηση στάσεων προέκυψαν ερωτήματα όταν μετά την επίσκεψή του τμήματος μάθησης στο Αρχαίο Θέατρο Άργους, την Αρχαία Αγορά, και τον περίπατό τους στα Νεοκλασικά του Άργους, αισθάνθηκαν την ανάγκη και παρακινήθηκαν να αποκομίσουν περισσότερες γνώσεις για ότι είδαν και απόκτησαν κίνητρο να ανακαλύψουν περισσότερα (ακόμα και για κτίσματα που τα έβλεπαν κάθε μέρα) όπως:
Σχετικά με το τι είδαν, τι θα ήθελαν να διορθωθεί στην εικόνα (άποψη) που είδαν, αντιλήφθηκαν και θέλουν να αλλάξει….
Αν αυτή τους η ξενάγηση - περιήγηση είχε κάποια αλληλοτροφοδότηση (feedback) στους ίδιους
Που σκέφτονται να απευθυνθούν για να προτρέψουν την Δημοτική Αρχή να αναδείξει κάποιο κτίριο (π.χ. Τσώκρη)
Αν θα μπορούσαν οι εργασίες τους να χρησιμοποιηθούν για κάποιον άλλο σκοπό (πχ. Ανάδειξη και τουριστική προβολή του τόπου).
ΙΙΙ. Στο πεδίο της Απόκτησης Γνώσεων παραθέτουμε ενδεικτικά κάποια αποσπάσματα εργασιών προς τεκμηρίωση.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΜΕΝΗ : ΝΙΚΗΣ ΜΠΙΣΤΟΛΑΚΗ
ΘΕΜΑ : «ΤΟΠΙΑ ΠΟΥ ΜΙΛΟΥΝ ΑΚΟΜΗ»
Αφορούσε κτίσματα και την ιστορία τους στην πόλη του Άργους.
ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ
……… αναφέρει μεταξύ των άλλων ότι «Το λιθόκτιστο κτίριο κτίστηκε το 1830 εποχή που κυβερνούσε ο Ι. Καποδίστριας και στέγασε αρχικά το Ειρηνοδικείο, τη Δημογεροντία του Άργους , ενώ το ισόγειο στέγασε ακόμη και φυλακές» .
ΜΕΓΑΡΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ
……… αναφέρει μεταξύ των άλλων ότι ήταν «Κτίσμα του 1912 από τον Αργείο μεγαλέμπορα Ηλία Κωνσταντόπουλο ο οποίος διατηρούσε αλευρόμυλους στον Πειραιά με τον αδελφό του Βασίλη (σ.σ. τα καλοκαίρια φιλοξενούνταν εκεί η ανιψιά του η Κ. Παξινού). Είναι έργο του Γερμανού Αρχιτέκτονα Τσίλλερ ενώ ο θαυμάσιος εσωτερικός του διάκοσμος (όπως οι τοιχογραφίας) είναι έργο Ιταλών καλλιτεχνών».
Να σημειώσουμε εδώ ότι, στο υπόγειο του κτιρίου στεγαζόταν, για δυο χρόνια το Κ.Ε.Ε. Αργολίδας.
ΟΙΚΙΑ ΚΑΛΛΕΡΓΗ (σήμερα το Αρχαιολογικό Μουσείο Άργους)
…..Αναφέρει μεταξύ των άλλων ότι «εντός οικίας και στη μεγάλη αίθουσα του πρώτου ορόφου και σε μια από τις τέσσερις πλευρές της υπήρξαν χρονολογίες ` η 4η Ιανουαρίου 1833, ημέρα της σφαγής των Αργείων από τους Γάλλους, η 25η Μαρτίου 1821, …..τα οποία πλέον δεν υπάρχουν».
Φωτογραφία του 1932
ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΜΕΝΗ: ΒΑRBARA MILOCH
ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΑΠΟ ΤΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ….ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΑΡΓΟΣ …ΜΙΑ ΑΔΙΑΚΟΠΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ 6000 ΧΡΟΝΩΝ
Τα στοιχεία πήρε η εκπαιδευόμενη από Εγκυκλοπαίδεια και το Διαδίκτυο.
……..»Οι αρχαιότεροι κάτοικοι του Άργους ήταν αυτόχθονες Πελασγοί (Άργος Πελασγικόν). Οι πρώτοι έποικοι ήταν Φοίνικες έμποροι και στη συνέχεια Αιγύπτιοι, με αρχηγό τον Ίναχο, περί το 1986 π.Χ. …Η αρχαιολογική έρευνα αποκαλύπτει τα αρχαιότερα ίχνη κατοίκησης στο Άργος στο λόφο του Προφήτη Ηλία, την Ασπίδα στα τέλη της Νεολιθικής εποχής γύρω στο 4000-3000π.Χ. ……Προς το τέλος του 19ου αι. , το Άργος άρχισε πάλι να αναβαθμίζεται σε εμπορικό, βιομηχανικό και πολιτιστικό και πολιτισμικό κέντρο της περιοχής . Εύποροι έμποροι ανέγειραν τότε στην πόλη ωραία Νεοκλασικά κτίρια ..…..Στην αρχή του Πελοποννησιακού πολέμου 9431 π.Χ.-404 π.Χ. το Άργος παραμένει ουδέτερο , αλλά το 421 π.Χ. συμμαχεί με την Αθήνα…το 146 π.Χ. η Πελοπόννησος γίνεται Ρωμαϊκή επαρχία και στη διάρκεια της Ρωμαϊκής κυριαρχίας το Άργος γνωρίζει νέα περίοδο ακμής»......
ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΜΕΝΟΣ: ΓΙΑΤΡΑΚΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ
ΘΕΜΑ: «ΤΑ ΔΑΝΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΟΥ Ι. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ»
Τα στοιχεία πήρε ο εκπαιδευόμενος από τον Γιώργο Ρωμαίο.
……«Τα δυο πρώτα δάνεια τα πήραμε από την Αγγλία το 1824 και 1825 για τα έξοδα του απελευθερωτικού αγώνα.. από το πρώτο δάνειο των 800.000 στερλινών κατέληξαν στα ταμεία της Ελλάδας 308.000 και πολεμοφόδια αξίας 11.900 ….από το δεύτερο αξίας 2.000.000 στερλινών έφτασαν στην Ελλάδα 190.000 συμφωνήθηκε σε πραγματική αξία στο 55% ( δηλ. 1.100.000 ) από αυτό το ποσό θα κρατηθούν διάφορα ποσά για έξοδα , τόκους , μεσιτικά και προηγούμενα δάνεια συνολικής αξίας 529.000 στερλ. Από τα υπόλοιπα θα σταλούν στην Αμερική 156.000 για να κατασκευαστούν οι δυο ατμοφρεγάτες και τα 123.000 θα παραμείνουν στην Αγγλία για την κατασκευή 6 ατμοκίνητων πλοίων …...ο Καποδίστριας ήταν αυτός που από την πρώτη στιγμή βρέθηκε αντιμέτωπος με το δημοσιονομικό πρόβλημα της χώρας ….τα Αγγλικά δάνεια αποτέλεσαν την απαρχή της εξάρτησης της Ελλάδας από τα αγγλικά συμφέροντα, της κομματικοποίησης , του διχασμού και της υποτέλειας». Η μικρή αυτή ιστορία μας λέει σίγουρα πολλά για το σήμερα στην Ελλάδα.
Ο στόχος των παραπάνω εργασιών λοιπόν ήταν, από πλευράς αξιολόγησης των εκπαιδευομένων- ενηλίκων, να αποκτήσουν γνώσεις, στάσεις και δεξιότητες όπως αυτές που σχετίζονται με την παρατήρηση και την δημιουργικότητα, τον κριτικό στοχασμό. Οι εκπαιδευόμενοι με την αυτό-αξιολόγηση του τμήματος κατέγραψαν ότι σε ένα μεγάλο βαθμό πέτυχαν τα παραπάνω.
Θα κλείναμε την αναφορά μας έχοντας ως παραδοχή την θεωρητική αντίληψη : “The Past is A Foreign Country” (όπως ο τίτλος του βιβλίου του D.Lowenthal, 1986) και ως μια εκδοχή μέσα στις πολλές που μπορούν να δοθούν για το παρελθόν, λέγοντας πως η ιστορία συνεχίζει να μας ταξιδεύει .
[Να αναφέρω ότι το φωτογραφικό υλικό είναι από υλικό των εκπαιδευομένων που παρέθεσαν στις εργασίες τους και βρίσκεται στο αρχείο του προγράμματος στο Κέντρο Εκπαίδευσης Ενηλίκων Αργολίδας].
Σημείωση
Το «Κέντρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων» όπως και της Αργολίδας (από τον Ιούνιο του 2005) ήταν ενταγμένα στον άξονα προτεραιότητας : «Ενίσχυση της δια βίου εκπαίδευσης ενηλίκων σε 8 Περιφέρειες Σύγκλισης» του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και για το χρονικό διάστημα 2007-2013 που συγχρηματοδοτούνταν από την Ευρωπαϊκή Ένωση/ ΕΣΠΑ και το Ελληνικό Δημόσιο. Το Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων Ι.Δ.ΕΚ.Ε. υπάγονταν στη Γενική Γραμματεία Δια Βίου Μάθησης του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας, Δια βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων [5].
Αναφορές
1. Εκπαιδευτικό υλικό του Ι.Δ.ΕΚ.Ε. για το πρόγραμμα Τοπική Ιστορία, διαθέσιμο στο Κ.Ε.Ε. Αργολίδας.
2. Πλαίσιο Λειτουργίας των Κ.Ε.Ε./2009-10, διαθέσιμο στο Κ.Ε.Ε., Αργολίδας.
3. Αποσπάσματα στο παρόν κείμενο από το βιβλίο του D.Lowenthal (“The Past is A Foreign Country”, 1986, Cambridge University Press) υπάρχουν στην εισήγηση στο Συνέδριο της Δια Βίου Μάθησης (Βόλος, 2006) «Πλαίσιο Αξιολόγησης εκπαιδευομένων στα προγράμματα ιστορίας /τοπικής ιστορίας», του Τρύφωνα Γιαγκούλη , Υπεύθυνου του Κ.Ε.Ε. Φλώρινας. Τα Πρακτικά του Συνεδρίου είναι διαθέσιμα στο Κ.Ε.Ε. Αργολίδας.
4. Αρβανίτη, Ε., Cope, B., Kαλαντζή, Μ. (2005), Αναγνώριση, Επαγγελματικοί Προσανατολισμοί και Προσόντα για την Επίσημη, την Ημι-Επίσημη και Ανεπίσημη Μάθηση , Αθήνα ΓΓΔΒΜ
5. Διαδικτυακός τόπος των Κ.Ε.Ε./ Ι.Δ.ΕΚ.Ε. της Ελλάδας www.ideke.edu.gr/kee (πρόσβαση 2010).
6. Γ. Λεοντσίνης, Μ. Ρεπούση, Η τοπική ιστορία ως πεδίο σπουδής στο πλαίσιο της σχολικής παιδείας, σ.65, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 2001.
Σεπτέμβρης, 2010
- Μια εκπαιδευτική εμπειρία
της Κατερίνας Γραμματικού
Υπεύθυνης Κ.Ε.Ε. Αργολίδας (2005-2011)
Μαθαίνοντας τον τόπο , το τοπίο , τον χώρο που μέσα τους ζω, που μαζί με τους άλλους μεγαλώνω, συνυπάρχω με την κοινωνία, ευδοκιμώ, σαν δέντρο μεγαλώνω, βγάζω νέους κλώνους, δίνω νέα ιστορία…χάριν σε όλους αυτούς τους χρήσιμους άλλους, γνωρίζοντάς τους από τα παλιά.
ΜΕΡΟΣ Α’
ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΑ
Αν και ο όρος τοπική ιστορία είναι διφορούμενος εφόσον δεν υπάρχουν «περιοχές» ή «τόποι» καθορισμένοι άπαξ και διαπαντός, όπως δεν υπάρχει μια μόνο περιοχή σε έναν συγκεκριμένο χρόνο, ο τόπος τελικά για την τοπική ιστορία και το μέγεθός της (χωριό, γειτονιά, περιοχή, περιφέρεια, πόλη) αποτελούν ζητήματα επιλογής του ερευνητή [1].
Αφορμή αναφοράς μας υπήρξε το πρόγραμμα τοπικής ιστορίας, με την συμμετοχή ενηλίκων μαθητών - εκπαιδευομένων, που υλοποιήθηκε από το Κέντρο Εκπαίδευσης Ενηλίκων Αργολίδας (Κ.Ε.Ε.), στην έδρα του στο Άργος κατά το εκπαιδευτικό έτος 2009-10. Τα προγράμματα υπάγονταν στο Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων (Ι.Δ.ΕΚ.Ε.), της Γενικής Γραμματείας Δια Βίου Μάθησης του Υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης & Θρησκευμάτων. Με την ενεργητική συμμετοχή των πολιτών το Εκπαιδευτικό Κέντρο ως ένας ανοικτός κόμβος μάθησης συνδέθηκε με την εκπαιδευτική και την τοπική κοινωνία, στα πλαίσια της μη υποχρεωτικής Εκπαίδευσης.
Τα μαθήματα του εν λόγω προγράμματος (διάρκειας 25 ωρών) ξεκίνησαν στις 14/4/2010 και ολοκληρώθηκαν στις 26/5/2010. Οι προτεινόμενες ενότητες (όπως αυτές ορίζονταν στο Πλαίσιο λειτουργίας του Κ.Ε.Ε.) κάλυπταν τα εξής πεδία:
Τι είναι η ιστορία ;
Από τι εξαρτάται η ιστορική γνώση; Ορίζοντας τον τόπο σου.
Φυσικό τοπίο, τεχνολογία, οικονομία
Δημογραφία, πολιτική ζωή, πολιτισμός.
Εργαλεία και μέθοδοι της ιστορικής γνώσης;
Τα στάδια της ιστορικής αναζήτησης κι έρευνας
Ιστορικές πηγές :ορισμοί , τυπολογία, παραδείγματα
Ξεκινώντας μια ομαδική εργασία: οργάνωση του υλικού (πλάνο εργασίας ) επανεξέταση και αναδιατύπωση των υποθέσεων εργασίας
Η σύνθεση και παρουσίαση των δεδομένων και η συγγραφή της εργασίας [2].
Ο ιστορικός τόπος επηρεάζει την ανθρώπινη ζωή, στο βαθμό που η οργάνωση της ζωής του ανθρώπου εξαρτάται από τις φυσικές συνθήκες του περιβάλλοντός του, όπως το φυσικό περιβάλλον αλληλεπιδρά με τις ανθρώπινες κοινωνίες ο άνθρωπος επεμβαίνει στο φυσικό περιβάλλον μετατρέποντάς το σε πολιτισμικό. Η λέξη «τόπος» πρέπει να εννοηθεί και με την κοινωνική του σημασία (βλ. μοναστήρια, στρατόπεδα, διοικητικούς οργανισμούς, κλπ.). Ο τόπος διαφέρει από τον χώρο όταν η έννοια «χώρος» έχει και «υποκειμενικές διαστάσεις και δεν είναι ίδιος για όλους». Δεν αισθάνονται όλοι ή δεν αντιλαμβάνονται ακριβώς το ίδιο την έννοια του χώρου (όπως όταν ταξιδεύουμε) δεδομένου όταν αυτή δεν μπορεί να οριστεί αυστηρά. Διαφέρει δε από την έννοια του «τοπίου» που αποτελεί αντικείμενο αναφοράς της τοπικής ιστορίας π.χ. το βιομηχανικό τοπίο μπορεί να εξεταστεί ως ιστορικό τοπίο αναφοράς της τοπικής ιστορίας [1].
(H Πυραμίδα στο Ελληνικό
Από την παρουσίαση εργασίας «Η Αργολίδα στο πέρασμα του χρόνου - Ιστορικοί Χρόνοι, Πυραμίδα Ελληνικού», των Κ. Τζιαμπάση – Κ. Καλποδήμου)
ΜΕΡΟΣ Β’
ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΣΗΣ «ΤΟΠΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ»
«Καθώς τα ίχνη που άφησαν οι άνθρωποι μετατρέπονται από τον ιστορικό σε πηγές που μαρτυρούν για το ανθρώπινο παρελθόν, μετατρέπονται σε μαρτυρίες για τα ερωτήματα που θέτει ο ιστορικός »[6].
Στα μαθήματα της τοπικής ιστορίας που υλοποιούνταν στα Κ.Ε.Ε. οι εκπαιδευόμενοι ερευνούσαν την ιστορία έχοντας ως αρχή τους την περιοδολόγηση του παρελθόντος. Δεχόμενοι εξ ορισμού κι από πλευράς διοίκησης ότι ο «ενήλικας» δεν θα εμπλακεί εύκολα σε διαδικασία εκπαίδευσης και μάλιστα σε ένα τέτοιο αντικείμενο όπως η ιστορία, οι εμπλεκόμενοι δοκιμάστηκαν με το πρόγραμμα σ’ έναν άλλο τρόπο διερεύνησης και προσέγγισης της ιστορίας. Ήταν ένας τρόπος μέσω προσωπικής αναζήτησης δεδομένων, πηγών, ιστορικών τεκμηρίων, της λόγιας παράδοσης και προφορικής μαρτυρίας* (όπου αυτή είναι ορθολογική και σύμφωνη με τους ιστορικούς). Ένας τρόπος τέτοιος, που ο εκπαιδευόμενος ερευνά και εξετάζει τις πηγές, κατακτώντας τελικά την γνώση, ως μαθησιακό αποτέλεσμα κριτικής σκέψης και αναστοχασμού, με βάση τις σύγχρονες θεωρίες μάθησης στην εκπαίδευση ενηλίκων (βλ. θεωρητικούς Rogers , Μezirow, κ.άλ.).
Πως αποκαλύφτηκε στους μεγάλους μαθητές η ιστορία;
Μέσα από την αναζήτηση στοιχείων του παρελθόντος, των πηγών, θέτοντας εξ αρχής ερωτήματα και κάνοντας υποθέσεις προς επιβεβαίωση. Για παράδειγμα
δίνοντας ως έναυσμα ερευνητικής εργασίας, συζήτησης και αντιπαράθεσης, στα πλαίσια αντίστοιχου προγράμματος τοπικής ιστορίας που διεξάγονταν στην πόλη της Πάτρας το εξής ερώτημα:
«πως ζούσαν οι οικογένειες των εμπόρων στην Πάτρα στις αρχές του 20ου αι.»
κατά ένα αντίστοιχο τρόπο για το Άργος θα μπορούσε να τεθεί το ερώτημα :
«πόσοι ανήλικοι, κάτω των 17 ετών δούλευαν στα κλωστοϋφαντουργεία του Άργους κατά τις πρώτες δεκαετίες μετά τον Β΄ Παγκ. Πόλεμο».
(* ) Παραπομπή
Στο θέμα της προφορικής ιστορίας η οποία δεν αποτελεί διαφορετικό είδος ιστοριογραφίας αλλά συλλέγει αφηγήσεις της ζωής των αφανών , οι οποίες προϋποθέτουν τη μνήμη, από την οποία αντλούν το υλικό τους. Πρόκειται για μια ενεργό μνήμη της οποίας οι μηχανισμοί λειτουργούν ως στρατηγική επιβίωσης των ατόμων , στηρίζοντας την προσπάθεια τους να ταξινομήσουν τις αναμνήσεις τους προκειμένου να μπορέσουν να διαχειριστούν τις εμπειρίες τους.
Το Εκπαιδευτικό υλικό (του Ι.Δ.ΕΚ.Ε.) για την τοπική ιστορία ανάφερε ότι: «Η ανίχνευση της βιβλιογραφίας προς ανεύρεση πηγών σε βιβλιοθήκες και το διαδίκτυο, είναι ένα πρώτο βήμα για να αρχίσει κανείς με την ιστορική καταγραφή και την προσέγγιση της ιστορίας του τόπου. Επιπλέον, τα δημοτολόγια, οι εφημερίδες, αλλά και άλλες υλικές μαρτυρίες όπως σκεύη, έργα τέχνης, κινηματογραφικά ντοκουμέντα, χειρόγραφα, κειμήλια, φωτογραφίες, ληξιαρχεία, νομίσματα, δημόσια και ιδιωτικά έγγραφα, εφημερίδες, εκκλησιαστικά μητρώα, απομνημονεύματα, αλληλογραφία, εκλογικοί κατάλογοι, φορεσιές, ρολόγια, γράμματα, εικόνες και οποιαδήποτε άλλα αντικείμενα που μπορεί να βρίσκονται σε Μουσεία [σ.σ. ή ανήκουν σε ατομικές συλλογές], μπορούν να εμπλουτίσουν την έρευνα».
Προτομή του ποιητή του τόπου μας Νίκου Καρούζου
(από την εργασία «Ανδριάντες και Προτομές στη πόλη του Ναυπλίου» της
Βιβλιοθηκονόμου - εκπαιδευόμενης στο πρόγραμμα μάθησης του Κ.Ε.Ε. Αργολίδας Αξαρλή Δήμητρας)
ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Γενικά το πρόγραμμα είχε σκοπό να σχηματίσουν οι συμμετέχοντες συνολικότερη και πληρέστερη εικόνα για την πορεία του ελληνισμού, σε συσχετισμό με την ευρύτερη παγκόσμια ιστορία. Γνωρίζοντας άλλες όψεις του τόπου θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην βελτίωση της πολιτιστικής ζωής της κοινότητάς τους, της πόλης τους και της κοινωνίας τους.
Ειδικότερα, το εν λόγω πρόγραμμα απευθυνόταν σε όλους ανεξαιρέτως τους ενήλικες πολίτες - ανεξαρτήτως θρησκεύματος, καταγωγής, εθνότητας - που ενδιαφέρονταν για την ιστορία του τόπου τους, του «τόπου» που αγαπούν κι επιθυμούσαν να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους. Δεδομένου ότι για την ένταξη στο πρόγραμμα μάθησης δεν υπήρχαν ιδιαίτερες προϋποθέσεις, ούτε άλλωστε αποτελούσε κάποια «άτυπη» προϋπόθεση η εντοπιότητα, η συμμετοχή σ’ αυτό των υποψηφίων, ηλικίας άνω των 18 ετών (που είχαν τουλάχιστον ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση), πέραν από το ενδιαφέρον τους για το γνωστικό αντικείμενο και τη δέσμευσή τους να παρακολουθούν με συνέπεια, αποτελούσαν την ουσιαστικές προϋποθέσεις ένταξης.
ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΡΓΟΥΣ
(Από την εργασία «Τα Νεοκλασικά του Άργους» της
εκπαιδευόμενης στο πρόγραμμα μάθησης του Κ.Ε.Ε. Αργολίδας Νίκης Μπιστολάκη).
Γενικά το πρόγραμμα μάθησης ενηλίκων είχε σκοπό να σχηματίσουν οι συμμετέχοντες συνολικότερη και πληρέστερη εικόνα για την πορεία του ελληνισμού, σε συσχετισμό με την ευρύτερη παγκόσμια ιστορία. Σύμφωνα μάλιστα με τον οδηγό εφαρμογής προγραμμάτων Κ.Ε.Ε. (2009-10) τον οποίο ακολουθούσαν τα μαθήματα, οι βασικοί ΣΚΟΠΟΙ του προγράμματος ΤΟΠΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ήταν:
Ι . Η απόκτηση νέας γνώσης
Γνώση σχετικής με τον τόπο που όρισαν ως «τόπο αναφοράς» και της ιστορίας του εκεί απ’ όπου κατάγονται, ζουν, προέρχονται, ή αγαπούν οι συμμετέχοντες, πέραν τοπικισμών και προσκολλήσεων και δίχως να είναι απαραίτητα «ιδιαίτερη πατρίδα» τους, με σκοπό κυρίως να ενισχυθεί η συμμετοχή τους στην πολιτιστική ζωή της του και της περιοχής.
ΙΙ. Ανάπτυξη ιστορικής σκέψης και συνείδησης
Η γνώση του παρελθόντος να συμβάλλει στην κατανόηση του παρόντος και τον σχεδιασμό του μέλλοντος !
Όταν ορίστηκαν οι εργασίες οι εκπαιδευόμενοι ανέλαβαν να πραγματοποιήσουν με σκοπό να ταξινομήσουν, να καταγράψουν και να επεξεργαστούν στοιχεία του παρελθόντος, δοκιμάστηκαν να κατανοήσουν, να συνθέσουν ή/και ανασυνθέσουν με τον δικό τους πρωτότυπο τρόπο το υλικό του παρελθόντος. Δοκιμάζοντας έτσι να φέρουν από μόνοι τους (ή από κοινού και συνεργατικά) στο προσκήνιο, στο σήμερα, την ιστορία που με τη φαντασία τους μπορούσαν να ζωντανέψουν, εφαρμόζοντας την γνώση στη πράξη.
Πως όμως δημιουργήθηκαν οι εργασίες των εκπαιδευομένων κατά τη διάρκεια των μαθημάτων ;
Σε συνεργασία με την Υπεύθυνη Εκπαίδευσης του Κ.Ε.Ε. και την καθοδήγηση της εκπαιδεύτριας Δασακλής Ελένης-Ιστορικού (εφοδιασμένη με σχέδια μαθήματος και συμπληρωματικό εκπαιδευτικό υλικό) οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα σχεδίασαν τις εργασίες τους ακολουθώντας τα εξής σημεία [1]:
I. της διατύπωσης του προβλήματος /ερωτήματος
II. τις προηγούμενες έρευνες που σχετίζονται με το θέμα (όπου αυτό ήταν εφικτό)
III. την υπόθεση των ατόμων της ομάδας
IV. την παρουσίαση των στοιχείων που συγκεντρώσανε
V. την ανάλυσή τους
VI. την απόδειξη της υπόθεσης που έκαναν εξαρχής
VII. τα συμπεράσματα και τις νύξεις για περαιτέρω έρευνες.
Ίσως αναρωτηθεί κάποιος σε ποιο βαθμό θα μπορούσαν να αξιολογηθούν και με ποιο τρόπο μπορεί να κριθεί η αξιοπιστία καθεμιάς από αυτές τις «πρωτόλειες» ιστορικές εργασίες καθώς και τα συμπεράσματα τους;
Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε καταρχήν ότι έγινε μια πολύ καλή προσπάθεια, από εκπαιδευτικής πλευράς, στο να αποκτηθεί μεγάλο κομμάτι ιστορικής σκέψης και συνείδησης [1] κι ενδεχομένως να προτρέψουμε κάθε ενδιαφερόμενο να ανατρέξει για περισσότερα στοιχεία και προς επαλήθευση στην σχετική με τη μεθοδολογία εφαρμογής προγραμμάτων ενηλίκων βιβλιογραφία.
Μπορούμε πάντως να ισχυριστούμε ότι οι περισσότερες εργασίες των συμμετεχόντων εκπαιδευομένων βασίσθηκαν στις ιστορικές πηγές, σε φωτογραφικό υλικό και σε βιβλιογραφικές παραπομπές, που κάθε άλλο παρά αποδεκτό εκπαιδευτικό τρόπο αποτελούν.
Παρελθόν - Ιστορία - Ιστορική επιστήμη
Η τοπική ιστορία ασχολείται με το ειδικό, αποτελεί όμως τμήμα και συνδέεται με την ιστορία γενικά (μικροϊστορία σε μακροϊστορία). Στο βαθμό μάλιστα που το τοπικό συσχετίζεται με το υπερεθνικό, ερωτήματα του τύπου : «με ποιους τρόπους μπορεί να συνδέεται ένα χωριό της Ελλάδας με τόπους στις ΗΠΑ;» [1] θα μπορούσε να είναι ένα θέμα συζήτησης και διερεύνησης αλλά και ιστορικής καταγραφής και ανάλυσης στις εκπαιδευτικές συναντήσεις ενηλίκων.
Οι σύγχρονοι ιστορικοί, όπως άλλωστε αναφέρεται στο βιβλίο του D. Lowenthal [3] αντιμετωπίζουν το Παρελθόν όχι ως στατικό και αμετάβλητο, αλλά ως ένα «κείμενο» όπου το επιστημονικό και ευρύ ενδιαφερόμενο κοινό ως «αναγνώστης» συνδιαμορφώνει, αναλύει, προσεγγίζει. Σύμφωνα πάλι με τον Lowenthal, υπάρχουν ή έχουν κατασκευαστεί πολλά « παρελθόντα», από παράγοντες που βρίσκονται έξω και πέρα από τα «πραγματικά» ιστορικά γεγονότα. Συγκεκριμένα αναφέρει:
Το παρόν παρελθόν (υλικά κατάλοιπα, ιστορίες κλπ.).
Το κατασκευασμένο παρελθόν.
Το «δικό μας» παρελθόν/το παρελθόν «των άλλων», κ. άλ.
Στο βαθμό που μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι υπάρχουν ή έχουν κατασκευαστεί ή κατασκευάζονται πολλές «ιστορίες» κατ’ επέκταση θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι το εν λόγω πρόγραμμα διαπνέονταν από το παραπάνω θεωρητικό πνεύμα.
Στην πράξη- Η εμπειρία
Πολλοί συμμετέχοντες ήταν αυτοί που στο πέρασμα των έξι ετών στο Κ.Ε.Ε. Αργολίδας δίσταζαν - λόγω προσωπικών εμποδίων, ίσως και ελλείψεως πολλών άλλων κινήτρων- να παρακολουθήσουν ένα τέτοιο πρόγραμμα. Εκτιμήσαμε ότι αυτή η «αντίδρασή» τους προέρχονταν - μεταξύ πολλών άλλων παραγόντων - γιατί σε κάποιους θύμιζε σχολείο και οι μνήμες πολλών από εμάς γι’ αυτό δεν είναι πάντα καλοδεχούμενες. Σε άλλους δε ο εκπαιδευτής τους ίσως να τους «ξύπναγε» τον παραδοσιακό και ακαταλαβίστικο καθηγητή της ιστορίας, ή/και ακόμα γιατί, όπως θεωρείται από πολλούς «τον τόπο μας τον ξέρουμε» και ακόμα, για κάποιους άλλους «δεν υπάρχει ελεύθερος χρόνος για πολυτέλειες και το να καταπιαστεί κανείς με τη μεθοδολογία της ιστορικής έρευνας αφορά λίγους, όχι εμάς».
Θεωρήσαμε λοιπόν, αξιολογώντας την καταγραφή της εμπειρίας μας στο Κ.Ε.Ε., ως αναγκαίο να εκφραστεί ότι, ναι σίγουρα, η επαφή με τον τόπο για τον πολίτη- εκπαιδευόμενο δεν έρχεται για πρώτη φορά μέσω ενός τέτοιου προγράμματος κι ούτε ακόμη περιμένει «να μάθει» κανείς για τον τόπο που μεγάλωσε και τη γειτονιά του, από κάποιον «νεαρό» επιστήμονα! Αλλά το να αποτελεί αντικίνητρο η ένταξή του σε ένα τέτοιο πρόγραμμα, επιπλέον των εμποδίων που αναφέρθηκαν ενδεχομένως να οφείλεται στην ελλιπή αναγνώριση της αναγκαιότητας αυτού (έναντι πολλών άλλων προγραμμάτων, όπως πληροφορικής, ξένων γλωσσών). Την ταυτότητα του ως πολίτη ενός έθνους, ενός κράτους, μιας πατρίδας, μιας πόλης, μιας κοινότητας, δεν την «χορηγεί» ένα μαθησιακό πρόγραμμα, αλλά η απόφαση συμμετοχής και εμπλοκής καθενός, προκειμένου να μάθει (ενδιαφέρον) αλλά και να μεταδώσει τις γνώσεις του μέσα από την δική του ιστορία κι μέσα από αυτή των προγόνων του. Ακόμη, να αποδεχτεί ο ίδιος να αλλάξει άποψη και στάση όταν έρθει αντιμέτωπος με την ιστορική αλήθεια. Αυτό θα επιτευχθεί όχι με πλήρη και τυφλή αποδοχή της αναμετάδοσης γνώσεων από κάποιον εισηγητή, ή την ανάγνωση ενός καλού εγχειριδίου, αλλά συνειδητά όταν αρχίσει να αντιλαμβάνεται και να προσεγγίζει διαφορετικά το παρελθόν, την ιστορική αλήθεια αλληλεπιδραστικά, κάνοντας τον πολίτη να νοιώθει ικανός να διαγράψει το αύριο έχοντας καλύτερα μέσα.
«Κάθε τόπος εγγράφεται στο χρόνο, η ιστορία αφήνει τα ίχνη της στο χώρο, στο τοπίο, στα κτίσματα, στα αρχεία, στη συλλογική μνήμη» . [1]
Αυτό που αποκόμισαν όμως οι ίδιοι οι ενήλικες εμπλεκόμενοι μαθητές από την εκπαιδευτική διαδικασία ήταν προϊόν του δομημένου προγράμματος, επιπλέον ότι, το εκπαιδευτικό υλικό (που τους παρέχονταν δωρεάν) ήταν αρκετά ευκολονόητο (αντιληπτό), δίνοντας στο καθένα ξεχωριστά ή/και στην ομάδα, να το χειριστεί κατάλληλα και να οδηγηθεί με σχετική ευκολία στην αποτελεσματική μάθηση και την απόκτηση γνώσης.
Οι ενήλικες εξάλλου (Ενήλικας κατά τον Νόμο είναι ο άνω των 18, ενώ κατά την Unesco θεωρείται αυτός που, θεωρείται ενήλικας από την κοινωνία που ζει) παρότι θεωρητικά ταυτίζονται με τους ώριμους μαθητές, αποτελούν εντούτοις μια ιδιαίτερη μαθησιακή ομάδα, με ειδικά χαρακτηριστικά, πολλαπλά κίνητρα, διαφορετικές ικανότητες πρόσληψης, μαθησιακής ικανότητας, μορφωτικό επίπεδο αλλά και πολλά εμπόδια.
Οι ενήλικες από οποιαδήποτε μορφωτικού επιπέδου και οικονομικοκοινωνικής τάξης κι αν προέρχονται, προσανατολίζονται μεταξύ άλλων και σε αντικειμενικούς στόχους που προσεγγίζουν τις αρχές μάθησης της Εκπαίδευσης Ενηλίκων, όπως:
Την κατανόηση του αντικειμένου και της μεθοδολογίας της ιστορίας
Την ανάπτυξη του ενδιαφέροντος για την ιστορία , τοπική και γενική
Την κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων της τοπικής ιστορίας
Την εξοικείωση με τους τρόπους συλλογής και παρουσίασης ιστορικού υλικού και
Την καλλιέργεια δεξιοτήτων που σχετίζονται με την ικανότητα παρατήρησης, την κριτική σκέψη και τη δημιουργικότητα.
Σύμφωνα και με τα παραπάνω πρωταρχικός στόχος του προγράμματος μάθησης ήταν να προσεγγίσουν οι εκπαιδευόμενοι τα ιστορικά γεγονότα με κριτικό στοχασμό* και με επανεξέταση των ερμηνειών κι όχι απλά να τα αποδεχτούν. Επίσης στόχος ήταν να ασκηθούν στο πώς να διερευνούν τη χρήση των πηγών, ως προς την αξιοπιστία της ιστορικής αφήγησης, με απώτερο σκοπό την καλλιέργεια και απόκτηση δεξιοτήτων που σχετίζονται με την ικανότητα παρατήρησης, ανάπτυξης της κριτικής σκέψης και της δημιουργικότητας.
ΣΤΟΧΟΙ
Όσον αφορά τους στόχους του προγράμματος θα λέγαμε ότι τα προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων των Κέντρων Εκπαίδευσης Ενηλίκων και της τοπικής ιστορίας, εν γένει στόχευαν στη διαμόρφωση της λεγόμενης «πολιτιστικής ικανότητας»[4], μέσα από την απόκτηση του τρίπτυχου Στάσεις - Δεξιότητες - Γνώσεις που πιο περιγραφικά θα ήταν:
Γνώσεις [ Μαθαίνοντας το Τι, το Γιατί και το Πότε συνέβησαν τα γεγονότα που εξετάζονται, ποιοι τα έχουν τεκμηριώσει (πηγές), αν υπάρχουν υλικά κατάλληλα που μαρτυρούν την ιστορία π.χ. κτίρια, μνημεία κ.άλ.]
Δεξιοτήτες [ Μαθαίνοντας τον τρόπο αναζήτησης πηγών, μέσα από βιβλιοθήκες, το Διαδίκτυο, όπως π.χ. ο ηλεκτρονικός περίπατος στο Άργος, μέσα από τον Διαδικτυακό τόπο, το ψηφιακό περίπτερο του Άργους, αλλά και με βιωματικό τρόπο, όπως το να αφηγηθείς μια ιστορία και στο τέλος να την παρουσιάσεις έχοντας ως παραδοχή τον Κριτικό Στοχασμό] .
Στάσεις [Μαθαίνοντας και αποκτώντας γνώσεις μπορώ να αλλάξω ακόμη και τις απόψεις μου για τα πράγματα, να ανασκευάσω μνήμες. Αλλαγή στάσης ή απόκτηση νέας στάσης θα ήταν να μπορούσαν για παράδειγμα, οι εκπαιδευόμενοι να συστήσουν μια ομάδα, όσο ανομοιογενής κι αν ήταν αυτή, έναν σύλλογο ή έναν άτυπο φορέα, μέσω του οποίου να απευθύνονται σε αρμόδιο Δημόσιο ή άλλο φορέα αιτούμενοι για παράδειγμα να βελτιώσουν την εικόνα ενός Μουσείου, να προωθήσουν έργα ανάδειξης ενός χώρου, να δημιουργήσουν υποδομές, να προάγουν την ανάδειξη του τόπου τους, της συνοικίας τους, της πόλης τους. Θα μπορούσε να σταθεί έτσι ακούσια, ως μοχλός διαπολιτισμικής επικοινωνίας και γιατί όχι και φορέας τουριστικής προσέλκυσης].
Στη βάση όλων των παραπάνω πραγματοποιήθηκε - σύμφωνα με τον κανονισμό λειτουργίας των ΚΕΕ- αξιολόγηση των εκπαιδευομένων και του βαθμού αποτελεσματικότητας της μάθησης, στοιχεία που αφορούν την Εκπαίδευση Ενηλίκων.
Να προσθέσουμε εδώ ότι με το πέρας των μαθημάτων και την τελική (εσωτερική) αξιολόγηση του προγράμματος ο/η εκπαιδευόμενος/η λάμβανε Πιστοποιητικό Επιμόρφωσης από την Γενική Γραμματεία Δια Βίου Μάθησης.
Παραπομπή
Κατά Mezirow ο κριτικός στοχασμός είναι ένα βήμα μπροστά από τις παραδοχές που έχουμε και αποτελεί μια τάση απελευθέρωσης από τα πρότυπα και τους πολιτισμικούς κανόνες και τα πλαίσια αναφοράς του ( Mezirow, “On critical reflection” , Adult Education Quareterly, V. 48, N.3, 1998, σ.185-198 ).
ΜΕΡΟΣ Γ΄
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ
Στα πλαίσια των μαθημάτων έγιναν μεταξύ άλλων δράσεις όπως αυτές:
1. Προβολή του Ντοκιμαντέρ (διάρκειας 63΄) του Δημοσιογράφου Γ. Αντωνίου που συνοδεύει το βιβλίο «ΕΝΑΣ ΑΙΩΝΑΣ ΕΜΠΟΡΟΒΙΟΤΕΧΝΕΣ ΤΟΥ ΑΡΓΟΥΣ», των εκδ. «Δ. Μαγκλάρας & ΣΙΑ ΕΕ»
2. Ψηφιακός περίπατος στο Άργος –Εικονική περιήγηση - από τον Δικτυακό τόπο http://www.argos-peripatos.gr/
3. Επίσκεψη στο Ψηφιακό Περίπτερο Πολιτισμού Άργους, στην Αρχαία αγορά και στο Αρχαίο θέατρο Άργους
4. (Βιωματικό) Περίπατος στα Νεοκλασικά του ΄Αργους σε μια Διαδρομή:
Αρχοντικό Τσώκρη - Οικία Gordon - Δημοτική αγορά του Άργους-
Στρατώνες Καποδίστρια
(Συγκέντρωση φωτογραφικού υλικού από το τμήμα μάθησης)
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ
[Σύνδεση με το τρίπτυχο Γνώσεις- Δεξιότητες- Στάσεις]
Σε συνδυασμό με τη βιωματική μάθηση είχαν την δυνατότητα οι εκπαιδευόμενοι να διαμορφώσουν πολιτιστική ικανότητα μέσα από τις Γνώσεις, τις Δεξιότητες και τις Στάσεις που τις καταγράψαμε αμέσως παρακάτω.
Ι. Όσον αφορά την απόκτηση δεξιοτήτων αναφέρουμε:
Α. τις εργασίες που παρουσιάσθηκαν μέσω Η/Υ: αφήγηση και παρουσίαση εργασιών με το πρόγραμμα Power Point κατά την διάρκεια εκπαιδευτικής συνάντησης από τους Τζιαμπάση Κωνσταντίνο, Αρχαιολόγο-Ερευνητή και Καλποδήμου Καλλιόπη - Φιλόλογο, εκπαιδευόμενοι στο τμήμα, με θέματα:
1η : Η Αργολίδα στο πέρασμα του χρόνου (Προϊστορία και Ιστορικοί χρόνοι), 2010
2η : Βυζαντινά ίχνη στην Αργολίδα - Βυζαντινοί ναοί και Μοναστήρια , 2010
Β. την ανάγνωση αποσπάσματος από το βιβλίο του συγγραφέα Οδ. Κουμαδωράκη «ΑΡΓΟΣ το πολυδίψιον» εκδ. ΕΚ ΠΡΟΟΙΜΙΟΥ, (2007) απόσπασμα του οποίου παραθέτω :
« Η πόλη υπήρχε σαν οικισμός από τη νεολιθική περίοδο. Τα κεραμικά που βρέθηκαν μαρτυρούν ότι στο τέλος της 3ης π.Χ. χιλιετίας υπήρχε σημαντικός οικισμός στην Ασπίδα, ο οποίος αυξήθηκε εντυπωσιακά στις αρχές της επόμενης χιλιετίας. Ανάμεσα στα λείψανα συγκαταλέγονται και ίχνη τείχους , που εντοπίστηκαν στην κορυφή και στη νότια πλαγιά του λόφου, καθώς και μεγάλο νεκροταφείο με τύμβους στις ανατολικές υπώρειες…….το μυκηναϊκό Άργος εντοπίζεται περίπου στην περιοχή που περικλείεται από τους δρόμους Κορίνθου, Τσώκρη και Καρατζά . Και φαίνεται πως το Άργος ήταν μέχρι το 1200π.Χ. μία από τις σπουδαιότερες πόλεις της Αργολίδας…..οι περισσότερες πληροφορίες για την ακμή και την έκταση της πόλης προέρχονται από τους τάφους , που εντοπίστηκαν από τη μια άκρη μέχρι την άλλη, από τον Ξεριά μέχρι και πέρα από την Παναγία. Η πόλη είχε αρκετή ζωή και ήταν πυκνοκατοικημένη ...
Γ. την αναζήτηση στοιχείων στο Διαδίκτυο, μέσα από ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες και διευθύνσεις καθώς και την Ιστοσελίδα της Αργολικής Αρχειακής Βιβλιοθήκης Ιστορίας & Πολιτισμού , στον δικτυακό τόπο http://argolikivivliothiki.gr/
Να αναφέρουμε ότι οι εκπαιδευόμενοι αναζήτησαν πηγές για τις εργασίες τους τόσο στη Βιβλιοθήκη του Άργους - Δαναός όσο και στη Δημοτική Βιβλιοθήκη του Ναυπλίου- Παλαμήδης .
ΙΙ. Όσον αφορά την απόκτηση στάσεων προέκυψαν ερωτήματα όταν μετά την επίσκεψή του τμήματος μάθησης στο Αρχαίο Θέατρο Άργους, την Αρχαία Αγορά, και τον περίπατό τους στα Νεοκλασικά του Άργους, αισθάνθηκαν την ανάγκη και παρακινήθηκαν να αποκομίσουν περισσότερες γνώσεις για ότι είδαν και απόκτησαν κίνητρο να ανακαλύψουν περισσότερα (ακόμα και για κτίσματα που τα έβλεπαν κάθε μέρα) όπως:
Σχετικά με το τι είδαν, τι θα ήθελαν να διορθωθεί στην εικόνα (άποψη) που είδαν, αντιλήφθηκαν και θέλουν να αλλάξει….
Αν αυτή τους η ξενάγηση - περιήγηση είχε κάποια αλληλοτροφοδότηση (feedback) στους ίδιους
Που σκέφτονται να απευθυνθούν για να προτρέψουν την Δημοτική Αρχή να αναδείξει κάποιο κτίριο (π.χ. Τσώκρη)
Αν θα μπορούσαν οι εργασίες τους να χρησιμοποιηθούν για κάποιον άλλο σκοπό (πχ. Ανάδειξη και τουριστική προβολή του τόπου).
ΙΙΙ. Στο πεδίο της Απόκτησης Γνώσεων παραθέτουμε ενδεικτικά κάποια αποσπάσματα εργασιών προς τεκμηρίωση.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΜΕΝΗ : ΝΙΚΗΣ ΜΠΙΣΤΟΛΑΚΗ
ΘΕΜΑ : «ΤΟΠΙΑ ΠΟΥ ΜΙΛΟΥΝ ΑΚΟΜΗ»
Αφορούσε κτίσματα και την ιστορία τους στην πόλη του Άργους.
ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ
……… αναφέρει μεταξύ των άλλων ότι «Το λιθόκτιστο κτίριο κτίστηκε το 1830 εποχή που κυβερνούσε ο Ι. Καποδίστριας και στέγασε αρχικά το Ειρηνοδικείο, τη Δημογεροντία του Άργους , ενώ το ισόγειο στέγασε ακόμη και φυλακές» .
ΜΕΓΑΡΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ
……… αναφέρει μεταξύ των άλλων ότι ήταν «Κτίσμα του 1912 από τον Αργείο μεγαλέμπορα Ηλία Κωνσταντόπουλο ο οποίος διατηρούσε αλευρόμυλους στον Πειραιά με τον αδελφό του Βασίλη (σ.σ. τα καλοκαίρια φιλοξενούνταν εκεί η ανιψιά του η Κ. Παξινού). Είναι έργο του Γερμανού Αρχιτέκτονα Τσίλλερ ενώ ο θαυμάσιος εσωτερικός του διάκοσμος (όπως οι τοιχογραφίας) είναι έργο Ιταλών καλλιτεχνών».
Να σημειώσουμε εδώ ότι, στο υπόγειο του κτιρίου στεγαζόταν, για δυο χρόνια το Κ.Ε.Ε. Αργολίδας.
ΟΙΚΙΑ ΚΑΛΛΕΡΓΗ (σήμερα το Αρχαιολογικό Μουσείο Άργους)
…..Αναφέρει μεταξύ των άλλων ότι «εντός οικίας και στη μεγάλη αίθουσα του πρώτου ορόφου και σε μια από τις τέσσερις πλευρές της υπήρξαν χρονολογίες ` η 4η Ιανουαρίου 1833, ημέρα της σφαγής των Αργείων από τους Γάλλους, η 25η Μαρτίου 1821, …..τα οποία πλέον δεν υπάρχουν».
Φωτογραφία του 1932
ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΜΕΝΗ: ΒΑRBARA MILOCH
ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΑΠΟ ΤΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ….ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΑΡΓΟΣ …ΜΙΑ ΑΔΙΑΚΟΠΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ 6000 ΧΡΟΝΩΝ
Τα στοιχεία πήρε η εκπαιδευόμενη από Εγκυκλοπαίδεια και το Διαδίκτυο.
……..»Οι αρχαιότεροι κάτοικοι του Άργους ήταν αυτόχθονες Πελασγοί (Άργος Πελασγικόν). Οι πρώτοι έποικοι ήταν Φοίνικες έμποροι και στη συνέχεια Αιγύπτιοι, με αρχηγό τον Ίναχο, περί το 1986 π.Χ. …Η αρχαιολογική έρευνα αποκαλύπτει τα αρχαιότερα ίχνη κατοίκησης στο Άργος στο λόφο του Προφήτη Ηλία, την Ασπίδα στα τέλη της Νεολιθικής εποχής γύρω στο 4000-3000π.Χ. ……Προς το τέλος του 19ου αι. , το Άργος άρχισε πάλι να αναβαθμίζεται σε εμπορικό, βιομηχανικό και πολιτιστικό και πολιτισμικό κέντρο της περιοχής . Εύποροι έμποροι ανέγειραν τότε στην πόλη ωραία Νεοκλασικά κτίρια ..…..Στην αρχή του Πελοποννησιακού πολέμου 9431 π.Χ.-404 π.Χ. το Άργος παραμένει ουδέτερο , αλλά το 421 π.Χ. συμμαχεί με την Αθήνα…το 146 π.Χ. η Πελοπόννησος γίνεται Ρωμαϊκή επαρχία και στη διάρκεια της Ρωμαϊκής κυριαρχίας το Άργος γνωρίζει νέα περίοδο ακμής»......
ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΜΕΝΟΣ: ΓΙΑΤΡΑΚΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ
ΘΕΜΑ: «ΤΑ ΔΑΝΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΟΥ Ι. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ»
Τα στοιχεία πήρε ο εκπαιδευόμενος από τον Γιώργο Ρωμαίο.
……«Τα δυο πρώτα δάνεια τα πήραμε από την Αγγλία το 1824 και 1825 για τα έξοδα του απελευθερωτικού αγώνα.. από το πρώτο δάνειο των 800.000 στερλινών κατέληξαν στα ταμεία της Ελλάδας 308.000 και πολεμοφόδια αξίας 11.900 ….από το δεύτερο αξίας 2.000.000 στερλινών έφτασαν στην Ελλάδα 190.000 συμφωνήθηκε σε πραγματική αξία στο 55% ( δηλ. 1.100.000 ) από αυτό το ποσό θα κρατηθούν διάφορα ποσά για έξοδα , τόκους , μεσιτικά και προηγούμενα δάνεια συνολικής αξίας 529.000 στερλ. Από τα υπόλοιπα θα σταλούν στην Αμερική 156.000 για να κατασκευαστούν οι δυο ατμοφρεγάτες και τα 123.000 θα παραμείνουν στην Αγγλία για την κατασκευή 6 ατμοκίνητων πλοίων …...ο Καποδίστριας ήταν αυτός που από την πρώτη στιγμή βρέθηκε αντιμέτωπος με το δημοσιονομικό πρόβλημα της χώρας ….τα Αγγλικά δάνεια αποτέλεσαν την απαρχή της εξάρτησης της Ελλάδας από τα αγγλικά συμφέροντα, της κομματικοποίησης , του διχασμού και της υποτέλειας». Η μικρή αυτή ιστορία μας λέει σίγουρα πολλά για το σήμερα στην Ελλάδα.
Ο στόχος των παραπάνω εργασιών λοιπόν ήταν, από πλευράς αξιολόγησης των εκπαιδευομένων- ενηλίκων, να αποκτήσουν γνώσεις, στάσεις και δεξιότητες όπως αυτές που σχετίζονται με την παρατήρηση και την δημιουργικότητα, τον κριτικό στοχασμό. Οι εκπαιδευόμενοι με την αυτό-αξιολόγηση του τμήματος κατέγραψαν ότι σε ένα μεγάλο βαθμό πέτυχαν τα παραπάνω.
Θα κλείναμε την αναφορά μας έχοντας ως παραδοχή την θεωρητική αντίληψη : “The Past is A Foreign Country” (όπως ο τίτλος του βιβλίου του D.Lowenthal, 1986) και ως μια εκδοχή μέσα στις πολλές που μπορούν να δοθούν για το παρελθόν, λέγοντας πως η ιστορία συνεχίζει να μας ταξιδεύει .
[Να αναφέρω ότι το φωτογραφικό υλικό είναι από υλικό των εκπαιδευομένων που παρέθεσαν στις εργασίες τους και βρίσκεται στο αρχείο του προγράμματος στο Κέντρο Εκπαίδευσης Ενηλίκων Αργολίδας].
Σημείωση
Το «Κέντρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων» όπως και της Αργολίδας (από τον Ιούνιο του 2005) ήταν ενταγμένα στον άξονα προτεραιότητας : «Ενίσχυση της δια βίου εκπαίδευσης ενηλίκων σε 8 Περιφέρειες Σύγκλισης» του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και για το χρονικό διάστημα 2007-2013 που συγχρηματοδοτούνταν από την Ευρωπαϊκή Ένωση/ ΕΣΠΑ και το Ελληνικό Δημόσιο. Το Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων Ι.Δ.ΕΚ.Ε. υπάγονταν στη Γενική Γραμματεία Δια Βίου Μάθησης του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας, Δια βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων [5].
Αναφορές
1. Εκπαιδευτικό υλικό του Ι.Δ.ΕΚ.Ε. για το πρόγραμμα Τοπική Ιστορία, διαθέσιμο στο Κ.Ε.Ε. Αργολίδας.
2. Πλαίσιο Λειτουργίας των Κ.Ε.Ε./2009-10, διαθέσιμο στο Κ.Ε.Ε., Αργολίδας.
3. Αποσπάσματα στο παρόν κείμενο από το βιβλίο του D.Lowenthal (“The Past is A Foreign Country”, 1986, Cambridge University Press) υπάρχουν στην εισήγηση στο Συνέδριο της Δια Βίου Μάθησης (Βόλος, 2006) «Πλαίσιο Αξιολόγησης εκπαιδευομένων στα προγράμματα ιστορίας /τοπικής ιστορίας», του Τρύφωνα Γιαγκούλη , Υπεύθυνου του Κ.Ε.Ε. Φλώρινας. Τα Πρακτικά του Συνεδρίου είναι διαθέσιμα στο Κ.Ε.Ε. Αργολίδας.
4. Αρβανίτη, Ε., Cope, B., Kαλαντζή, Μ. (2005), Αναγνώριση, Επαγγελματικοί Προσανατολισμοί και Προσόντα για την Επίσημη, την Ημι-Επίσημη και Ανεπίσημη Μάθηση , Αθήνα ΓΓΔΒΜ
5. Διαδικτυακός τόπος των Κ.Ε.Ε./ Ι.Δ.ΕΚ.Ε. της Ελλάδας www.ideke.edu.gr/kee (πρόσβαση 2010).
6. Γ. Λεοντσίνης, Μ. Ρεπούση, Η τοπική ιστορία ως πεδίο σπουδής στο πλαίσιο της σχολικής παιδείας, σ.65, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 2001.
Σεπτέμβρης, 2010
Σχόλια